Czym są afty?

Afty to zazwyczaj małe, płytkie owrzodzenia, obramione charakterystyczną zapalną obwódką i pokryte nalotem w kolorze białym, żółtawym lub szarym. Pojedynczo (rzadziej w grupach) występują w obrębie jamy ustnej, a pierwszym zwiastunem pojawienia się tych zmian jest odczuwanie mrowienia lub pieczenia w miejscu przyszłej nadżerki. Ich powstawanie nie ma podłoża wirusowego, bakteryjnego czy grzybiczego, więc nie są zaraźliwe.

Miejscem najczęstszego występowania aft są wargi, podniebienie, wnętrze policzka i migdałki. W przypadku często nawracających owrzodzeń błony śluzowej mówimy o aftowym zapaleniu jamy ustnej (aftozie). Taki stan wymaga skonsultowania się z internistą i wykonania badań krwi.

Rodzaje aft

Ze względu na rozmiar zmian chorobowych, ich lokalizację oraz częstotliwość, w jakiej się pojawiają, owrzodzenia w obrębie jamy ustnej można podzielić na:

• afty małe – inaczej afty Mikulicza, o rozmiarze nieprzekraczającym 1 cm średnicy. Owrzodzenia pojawiają się na języku i wardze, zwykle w wyniku mechanicznego podrażnienia nabłonka, rzadziej z powodu stresu, innych chorób czy infekcji. Duże znaczenie ma także genetyka – jeśli afty występują u rodziców, szansa na ich pojawienie się u dzieci wynosi aż 90%.
• afty duże – zwane także aftami Suttona, mogą mieć do 2 cm wielkości i sięgać znacznie w głąb tkanki. Zwykle pojawiają się w czasie pokwitania, ponieważ ich powodem są zaburzenia hormonalne i autoimmunologiczne. Długo się goją i mogą pozostawiać po sobie nieestetyczne blizny.
• afty opryszczkopodobne – zmiany o wielkości 1–2 mm, pokryte białym nalotem, występujące w gęstych skupiskach, z tendencją do częstego nawracania. Najczęściej występują na dziąsłach i podniebieniu twardym.
• afty u dzieci – tak zwane afty Bednara, ich przyczyną jest zwykle ssanie kciuka oraz wkładanie do ust różnych przedmiotów, bez zachowania odpowiedniej higieny.

Co wywołuje afty?

Bolesne owrzodzenia jamy ustnej nie mają jednej, ustalonej przyczyny, ale wskazuje się na kilka czynników sprzyjających ich wystąpieniu.

Najpoważniejsze z nich to obciążenia genetyczne, zaburzenia odporności (wrodzone lub nabyte, np. HIV) czy zmiany hormonalne (np. związane z miesiączką czy pokwitaniem).

Druga grupa przyczyn to mechaniczne urazy błony śluzowej jamy ustnej, spowodowane np. jedzeniem twardych produktów spożywczych czy zbyt energicznym czyszczeniem zębów, często przy użyciu za twardej szczoteczki. Afty pojawiają się również na skutek drażnienia śluzówki przez aparaty ortodontyczne, protezy, ukruszone zęby lub źle wykonane wypełnienia stomatologiczne.

Kolejne przyczyny występowania nadżerek w jamie ustnej wiążą się z naszym trybem życia: to zmęczenie i długotrwały stres, dieta uboga w kwas foliowy i witaminy z grupy B, niedobory mikro- i makroelementów (np. żelaza) czy nieleczone alergie i zapalenia jelit.

Leczenie aft

Zwykle afty ustępują samoistnie po kilku dniach, bez interwencji lekarskiej. Jeśli jednak się utrzymują dłużej niż 2 tygodnie albo gdy nadżerkom w obrębie jamy ustnej towarzyszy gorączka czy wysypka, należy skontaktować się z internistą. Lekarz może zaordynować środki koagulacyjne i przeciwbólowe, płukanki do ust o działaniu znieczulającym i odkażającym lub preparat steroidowy. W aptekach znajdziemy też dostępne bez recepty preparaty (np. w postaci maści, aerozolu lub sztyftu), które przyspieszają regenerację błony śluzowej i gojenie się bolesnych zmian.

Afty łatwo można zdiagnozować na podstawie ich wyglądu, mimo to warto czasem wykonać posiew, by wykluczyć wtórne zakażenia bakteryjne czy wirusa opryszczki. Z kolei morfologia krwi z rozmazem i oznaczenie poziomu glukozy da nam ogólny wgląd w stan organizmu.

Ponieważ afty często wskazują na inne schorzenia ogólnoustrojowe, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakię, chorobę Durhinga, chorobę Leśniowskiego i Crohna czy chorobę Addisona-Biermera, przy nawracających aftach trzeba skonsultować się z lekarzem i wykluczyć takie rozpoznania.

Na własną rękę

W domowych pieleszach walkę z aftami wspomagają zioła, które mają działanie ściągające, odkażające i przeciwzapalne, takie jak np. szałwia, łopian lekarski, rumianek czy liście maliny. Przygotowanym na ich podstawie wywarem należy płukać usta kilka razy dziennie. Warto sięgnąć także po okład z torebek z herbatą – zawarty w niej kwas taninowy zmniejsza ból i działa wysuszająco.

Pomocne będą zmiany w diecie – wprowadzenie produktów bogatych w grupę witamin B, a także A, C i E, cynk i żelazo. Jedzenie jogurtów pozwoli utrzymać odpowiednie pH w ustach. Zrezygnujmy z drażnienia zmienionych chorobowo miejsc gorącym napojami, kwaśnymi owocami czy mocno przyprawionymi daniami. Odstawmy też owoce morza, ananasy i czekoladę, które sprzyjają powstawaniu aft.

Agnieszka Szmuc