Co jest atopią

Pojęcie skóry atopowej u dzieci to bardzo szeroki temat. Jeżeli dotyczy bardzo małych dzieci, to mówimy o egzemie. W późniejszym okresie, gdy pojawiają się nie tylko widoczne zmiany skórne, ale manifestacja kliniczna jest w postaci świądu skóry, mówimy o świerzbiączce. Jednak mamy cały czas do czynienia atopowym zapaleniem skóry (AZS).

Atopia u najmłodszych dzieci

Skóra atopowa występuje już u niemowlaków. To reakcja często występująca wskutek przejścia z karmienia naturalnego na inny rodzaj mleka, najczęściej krowi. Wtedy na ich policzkach pojawiają się zaczerwienienia, grudkowe zmiany. Jest to w ogóle pierwszy objaw atopii występującej u człowieka. Skóra dziecka atopowego jest zaczerwieniona, wysuszona, z grudkami (w prawie 90 procentach wyłącznie policzków). Wtedy rodzice powinni przyjść z dzieckiem do lekarza. Jeśli specjalista potwierdzi diagnozę – policzki są atopowe, należy rozpocząć leczenie. W przypadku zlekceważenia problemu, dziecko może generować dalsze rodzaje atopii, czyli atopowe zapalenie spojówek, atopowe zapalenie nosa, może wystąpić też astma wczesnodziecięca.

Wiek szkolny i dojrzewanie

Skóra atopowa z wiekiem nieco się zmienia i już w wieku 7, 8 lat i w okresie dojrzewania, zmiany ustępują z policzków, z twarzy i zaczynają się pojawiać w takich miejscach predylekcyjnych, jak miejsca zgięciowe. Są to zgięcia łokciowe, kolanowe. Skóra tam staje się wysuszona, zaczerwieniona, również grudkowata. Objawy mogą wystąpić też w innych lokalizacjach, wszędzie tam, gdzie jest mniejszy dostęp powietrza, i gdzie się bardziej pocimy. W wieku starszym, po okresie dojrzewania, zmiany atopowe potrafią rozsiać się. Nie dotyczą już tylko twarzy i miejsc zgięciowych, ale mogą wystąpić na kończynach i na tułowiu. Generalnie skóra atopowa jest sucha, lekko łuszcząca się, ze wzmożonym rysunkiem naczyniowym. Przez fakt wysuszenia robi się szybko papierowa; przez to pęka i w ten sposób daje możliwość wniknięcia bakteriom i wirusom, co może skutkować bakteryjnym i wirusowym zapaleniom skóry. Manifestacja AZS jest bardzo podobna, w różnym wieku. Często widoczne są zadrapania, przeczosy, występujące często po nocy, bowiem pacjenci bezwiednie się drapią podczas snu.

Atopia a alergia

Atopia jest reakcją alergiczną, z tym, że jest nieco węższym określeniem, niż alergia. Obejmuje wszelkie odczyny, które są powiązane często z reakcją typu pierwszego, czyli natychmiastową. Odczyny po kontakcie z alergenami, czy zewnątrzpochodnymi, czy wewnątrzpochodnymi, występują szybko, natychmiast. Alergia natomiast obejmuje dodatkowo też całą grupę reakcji, które występują z opóźnieniem. Stąd mówimy o atopowym zapaleniu skóry bądź o kontaktowym zapaleniu skóry. Kontaktowe zapalenie skóry jest również alergią, jest jednak reakcją typu opóźnionego i może się ujawnić do 48 a nawet do 72 godzin po kontakcie z alergenem. Atopowe zapalenie (AZS) jest reakcją typu natychmiastowego.

Jakie alergeny ją wywołują

Są określone alergeny, które wywołujące to schorzenie. U dzieci najmłodszych jest to mleko, które nie jest mlekiem naturalnym. Dlatego dzieciom, zwłaszcza z wywiadem atopowym (zdiagnozowani rodzice, dziadkowie) wprowadzamy stopniową dietę hipoalergiczną. A więc jak najpóźniej staramy się wdrażać wszelkie czekoladki, kakao i inne wysoko uczulające produkty. Takie dzieci powinny być jak najdłużej karmione mlekiem matki, co zabezpiecza je przed pojawieniem się zmian atopowych. Jadłospis rozszerzamy bardzo powoli, unikając wszelkich cytrusów; owoce podajemy zagotowane, zblanszowane i w ten sposób przyzwyczajamy powoli dziecko do szerokiej gamy produktów. Niektórych, niestety, czasami nigdy nie będą mogły spożywać. AZS u niemowlaków bywa potocznie nazywane skazą białkową. To są te pojawiające się na policzkach, te grudki i zaczerwienienia. Dziecko wtedy płacze, gdyż zmienione miejsca często swędzą i pękają.

Pamiętajmy, że na skórę najbardziej działają alergeny pokarmowe, ale także alergeny zewnątrzpochodne. Na przykład osoby, które są uczulone na roztocza kurzu domowego, wygenerują zmiany skórne po sprzątaniu. Wystarczy niekiedy wytrzepać pościel czy poduszki, lub zetrzeć szmatką meble. Duży kontakt rąk i całego ciała z kurzem, powoduje wystąpienie atopowych zmian skórnych.

Leczenie AZS

Atopowe zapalenie skóry można leczyć. Dodatkowo, z wiekiem, gdy dziecięcy układ immunologiczny, związany z przewodem pokarmowym dojrzewa, zaczyna ono lepiej reagować na wiele pokarmów i te zmiany skórne ustępują. Jednak podkreślam – cały czas trzeba stosować zalecenia lekarza specjalisty, aby te zmiany skórne nie przeszły w atopowy nieżyt nosa, spojówek czy też astmę atopową, co jest wyrazem marszu alergicznego. Wczesne leczenie alergii pomoże go zablokować i wyeliminować pojawienie się poważniejszych objawów.

Leczenie dietą eliminacyjną, częściowo zgodnie z testami przeprowadzanymi, częściowo trochę na zasadzie prób i błędów jest jedyne leczeniem przyczynowym. Oczywiście można też działać przyczynowo i wprowadzić alergenowo swoistą immunoterapię (odczulanie). Kiedyś nie odczulano atopowego zapalenia skóry, ponieważ uważano, że odczulanie jest aktywne i sprawdza się tylko w przypadku nieżytu atopowego nosa i spojówek, bądź astmy. Obecnie w atopowym zapaleniu skóry też się sprawdza.

Objawowo stosujemy leki przeciwhistaminowe, które znoszą świąd. Pacjenci z tą dolegliwością wymagają podawania nawet dwóch, trzech dawek dziennie. Stosujemy też maści sterydowe do stosowania miejscowego, a w bardzo zaawansowanych przypadkach sterydy przyjmowane doustnie, czyli systemowo. Najlepiej, żeby to był addycyjny efekt – maści sterydowe dostępne w połączeniu z lekiem przeciwhistaminowym. Lato sprzyja niwelowaniu zmian skórnych, po części atopowych. Gorsza jest zima. Jesteśmy wtedy zakryci, skóra nie jest przewietrzona, jest niedotleniona, poci się.

Leczenie, objawowe prowadzimy do ustąpienia dolegliwości, przyczynowe (odczulanie) trwa od 3 do 5 lat. Decyzję o wdrożeniu odczulania musi podjąć lekarz specjalista. Nie wdrażamy go jednak u najmłodszych dzieci ze względu na rozwijający się układ immunologiczny.

Autor:

dr n.med. Izabella Pawlik, specjalista alergolog

przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Alergologicznego Oddział Wielkopolska