Charakterystyka i leczenie bólów fantomowych

Charakterystyka bólu fantomowego

Część pacjentów po amputacjach odczuwa w zakresie odjętej części ciała dotkliwy ból – doznanie to określa się jako ból fantomowy. Jest to ból neuropatyczny, czyli powstały na skutek uszkodzenia nerwu lub jego osłonki. Ma on najczęściej charakter napadowy i pojawia się zwykle w nocy. Opisywany jest jako gniotący, mrowiący, piekący, kłujący, przeszywający oraz pulsujący. Może przypominać ból, który występował u chorego przed amputacją. Czynniki wyzwalające występowanie dolegliwości bólowych to stres, zdenerwowanie, zmęczenie, bezsenność, podrażnienie kikuta, a nawet zmiany pogody.

Kogo dotyczą bóle fantomowe?

Na podstawie badań naukowych można stwierdzić, że bóle fantomowe występują głównie (60-80% przypadków) po amputacji kończyn. Występowanie tego zjawiska jest uzależnione od czynników takich jak: ból obecny przed amputacją, depresja, lęk oraz czynniki genetyczne. Po odjęciu kończyny górnej rośnie ryzyko występowania tego objawu w porównaniu z amputacją kończyny dolnej. Co ciekawe, ból fantomowy pojawia się bardzo rzadko, gdy do amputacji kończyny doszło w dzieciństwie oraz nie występuje u osób z wrodzonym brakiem kończyn.

Skąd się biorą i jak długo trwają bóle fantomowe?

Ból fantomowy pojawia się już w pierwszym tygodniu lub nawet po kilkunastu latach po amputacji. Dochodzi wtedy do patologicznej przebudowy zarówno w obwodowym, jak i w ośrodkowym układzie nerwowym. Uważa się, że nadmierne pobudzenie receptorów NMDA (N-metylo-d-asparaginowych), które znajdują się w rogach tylnych rdzenia kręgowego, odgrywa kluczową rolę w powstawaniu przetrwałego bólu. Ból fantomowy trwa od kilku tygodni nawet do kilku lat. Zdarza się, że łagodnieje wraz z upływem czasu.

Co pomaga na bóle fantomowe?

Profilaktyka polega na intensywnej okołooperacyjnej kontroli bólu poprzez ciągle znieczulenie zewnątrzoponowe 72 godziny przed i co najmniej 48 godzin po zabiegu wraz z dodatkiem leku miejscowo znieczulającego, ciągłym znieczuleniu splotów: ramiennego i lędźwiowego, zastosowaniu antagonistów NMDA (np. ketamina). Ważną rolę odgrywa także przygotowanie psychologiczne chorego do zabiegu, odpowiednio dobrana technika amputacji, wczesne protezowanie i szybkie uruchamianie pacjenta po operacji.

Jak leczyć bóle fantomowe?

Rozległe zmiany zachodzące w obrębie układu nerwowego sprawiają, że ból fantomowy trudno kontrolować i leczyć. Postępowanie powinno być wielokierunkowe i obejmować: farmakoterapię, według algorytmów leczenia bólu neuropatycznego, nieinwazyjną elektrostymulację, psychoterapię oraz leczenie fizykalne. W przypadku bólu, który nie poddaje się standardowemu leczeniu, należy rozważyć leczenie chirurgiczne – neurostymulację na poziomie rdzenia kręgowego i ośrodkowego układu nerwowego.

Tomasz Waszak