Czy wszyscy doświadczają tego uczucia?

Inspirująca anomalia

Właściwie trudno jednoznacznie określić déjà vu anomalią, skoro dotyczy aż dwóch trzecich ludzkości. To mieszanka kilku uczuć, a konkretnie poczucia znajomości sytuacji przy jednoczesnej wiedzy, że z całą pewnością nie mogła się wcześniej wydarzyć. Połączenie dwóch ambiwalentnych uczuć powoduje powstanie déjà vu, które wprowadza nas w poczucie zakłopotania.

Dla fascynatów życia nadprzyrodzonego czy reinkarnacji déjà vu jest traktowane jak kontakt z zaświatami lub wspomnienie z poprzednich wcieleń. Jego motyw pojawia się często w filmach fabularnych, jak chociażby w kultowym filmie Matrix, gdzie uczucie to oznaczało zmiany w kodzie komputerowym, tworzącym iluzję ludzkiej rzeczywistości.

Czy zatem jest to zjawisko naukowe, możliwe do wytłumaczenia? I tak, i nie – sprawa nie jest łatwa.

Jak nauka tłumaczy zjawisko déjà vu?

Przez wielu badaczy déjà vu traktowane jest jak detal, który nie wymaga specjalnych analiz, lecz wielu z nich poświęciło temu zjawisku swoją uwagę. Tu warto przytoczyć badania Marcina Małeckiego, doktoranta SWPS, który w wyniku przeprowadzonego eksperymentu odkrył, że uczucie déjà vu może wywołać jeden znany element (który coś nam przypomina, który jest podobny lub taki sam, jak ten już widziany), który zauważyliśmy, ale nie jesteśmy tego świadomi. Przedmiotem, które wywołuje déjà vu nie musi być np. lampa czy krzesło, to może być gestykulacja, układ mebli, usłyszane zdanie itp. Jeśli więc chcemy przerwać to uczucie, należałoby ten „przedmiot” odszukać i umieścić w konkretnej sytuacji, która rzeczywiście miała miejsce. Małecki podkreśla, że żadne badanie nie pokazało, żeby déjà vu pojawiło się w sytuacji zagrożenia lub też takie było. Na ogół uczucie, że coś się już wydarzyło dotyczy neutralnych lub przyjemnych sytuacji.

Kto ma déjà vu?

Według naukowców, którzy przeprowadzili eksperyment na grupie studentów, efektu déjà vu znacznie częściej doświadczają osoby dobrze wykształcone oraz podróżnicy. Wynikać ma to z teorii nieświadomego zapamiętywania. Przeprowadzone doświadczenie wykazało, że zapachy, dźwięki bądź obrazy, z którymi mózg się już zapoznał, nawet tylko poprzez zdjęcie, mogą wpłynąć na wrażenie znajomości danego obiektu. Katalizatorem déjà vu wielokrotnie jest również zapach, który przywołuje konkretne sytuacje z pamięci i sprawia wrażenie przeżywania ich po raz kolejny.

Uczucia tego nie doświadczają wszyscy ludzie. Ustalono, że u osób, które nigdy go nie doznały, inaczej przebiega droga impulsu nerwowego w płacie czołowym mózgu i że nie da się go wywołać sztucznie.

Częściej też zdarza się dzieciom i osobom chorym psychicznie, np. na schizofrenię. W tym ostatnim przypadku tłumaczone jest to dużą ilością dopaminy w mózgu.

Niezależnie od tego, która z tych teorii jest nam bliższa, z pewnością déjà vu nie jest proroctwem zwiastującym nieszczęście ani nie czyni z nas wyroczni, czarownic czy widzących inaczej. To tylko psikus naszych mózgów, których obszary są nadal niezbadane i stanowią zagadkę dla nas samych i dla naukowców.

Monika Simińska