Czym grozi niedobór żelaza

Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, czyli obniżenia stężenia hemoglobiny lub (i) erytrocytów. To może zwiastować poważną chorobę – anemię. Początkowe objawy to brak łaknienia, niekiedy rozdrażnienie. Z czasem występuje osłabienie i senność. Chorzy skarżą się na bóle, zawroty głowy, trudności w koncentracji, kołatanie serca, szum w uszach, skłonność do omdleń, spadek odporności.

Co obniża poziom żelaza w organizmie?

Przyczyny anemii są różne. Podstawowa to niedobory żywieniowe, duża utrata krwi lub zwiększone zapotrzebowanie na żelazo.  Najczęstszą przyczyną jest zbyt restrykcyjna dieta lub źle zbilansowane jakościowo posiłki. Nadmierne spożycie pożywienia przetworzonego, wysokotłuszczowego typu fast food, ale również diety eliminacyjne – wegetariańska czy wegańska mogą zaburzać ilość dostarczanego żelaza lub jego przyswajanie.

Również uszkodzenie błony śluzowej jelit w przebiegu stanu zapalnego bądź zaniku kosmków jelitowych prowadzi do upośledzenia wchłaniania żelaza, a w konsekwencji do niedokrwistości. Nie bez wpływu pozostaje powszechność długotrwałego, czasami wieloletniego przyjmowania inhibitorów pompy protonowej.

Właściwa kompozycja diety

Odrębną przyczyną niedoboru żelaza mogą być zaburzenia jego wchłaniania wynikające z interakcji z innymi przyjmowanymi przez pacjenta lekami oraz pokarmami. Najpopularniejsze interakcje to wspomniane już z inhibitorami pompy protonowej, fluorochinolonami, hormonami tarczycy, lewodopą i metyldopą, preparatami wapna i magnezu. Wchłanianie żelaza zaburzają pokarmy bogate w fityniany, szczawiany, fosforany i taniny. Związki te wiążą żelazo w nierozpuszczalne, a tym samym niewchłanialne kompleksy. Najwięcej fitynianów znajduje się w zewnętrznej otoczce zbóż. Dlatego produkty pełnoziarniste oraz otręby i płatki silniej hamują wchłanianie żelaza niż wyroby jej pozbawione. Udowodniono, że nawet niewielka zawartość fitynianów (2–10 mg w posiłku) może w istotny sposób ograniczać przyswajalność żelaza. Ich zawartość w pokarmach można obniżyć (ważne dla wegetarian!) stosując różnego rodzaju zabiegi, takie jak obróbka termiczna, mechaniczna (mielenie) czy namaczanie. Procesy te w różnym stopniu aktywują enzymy katalityczne znajdujące się w roślinach. Do produktów o największej zawartości fitynianów należą: płatki owsiane, kasza gryczana, pszenica, soja, fasola mung, nasiona roślin strączkowych. Duże ilości polifenoli zawierają kawa, herbata. Kolejną grupą pokarmów pogarszających wchłanianie żelaza są produkty bogate w wapń jak mleko, jogurty, kefiry, maślanka i sery.

Co należy jeść aby zapewnić odpowiednią podaż żelaza?

Bogatym źródłem są wątróbka, mięso drobiowe i wołowe, oraz niektóre ryby (makrela, tuńczyk). Produkty zwierzęce zawierają tak zwane żelazo hemowe, które jest zdecydowanie lepiej przyswajalne.  Z artykułów roślinnych godne polecenia są kasze (jaglana, gryczana), orzechy, produkty strączkowe, natka pietruszki, szpinak, suszone morele, czarna porzeczka. Warto pamiętać o wspomnianych wcześniej fitynianach i sposobie ich eliminacji. Przyswajalność żelaza niehemowego (pochodzącego z produktów roślinnych) wzrasta w obecności witaminy C. Dobrze jest włączyć w dietę paprykę, zielone warzywa liściowe, brokuły, pomidory czy cytrusy.

Kiedy wzrasta zapotrzebowanie na żelazo

Należy pamiętać o tym, że zapotrzebowanie na żelazo wzrasta w czasie ciąży, karmienia piersią, uprawiania sportu, ciężkich prac fizycznych. W takich przypadkach dieta to za mało i należy rozważyć suplementację. Produkty rekomendowane w celu uzupełnienia poziomu żelaza to te zawierające witaminę C (poprawia przyswajalność), witaminy B6 i B12 – mające udział w produkcji czerwonych krwinek, oraz kwas foliowy wspomagający produkcję krwi i prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Suplementy dostępne są w postaci tabletek, kropli i syropów (wygodna forma w przypadku dzieci). Przy dużej niedokrwistości lekarz może zaordynować iniekcje (preparaty są dostępne na receptę).

Źródła:

• Skuteczne leczenie żelazem – zasady postępowania w niedoborze izolowanym i przebiegającym z niedokrwistością. Anna Pietrzak. II Klinika Gastroenterologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa Oddział Gastroenterologii, Szpital Bielański, Warszawa
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza – diagnostyka i leczenie. Tomasz Hryszko. I Klinika Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Autor: mgr farm. Małgorzata Zięba