Stres to określona relacja osoby z  otoczeniem, która w  ocenie jednostki stanowi pewnego rodzaju obciążenie, mogące zagrażać jej dobrostanowi. Inaczej mówiąc jest to stan zakłócenia bądź zapowiedzi zakłócenia równowagi pomiędzy zasobami, a możliwościami jednostki. Wymagania te – tak zwane stresory – mogą być zewnętrzne i w większości przypadków uwaga skupiona jest na nich, ale także należy pamiętać, że źródłem stresu mogą być też wewnętrzne standardy.

Wpływ na organizm

Reakcja na stres jest zachowaniem adaptacyjnym, które przygotowuje organizm do sprostania wyzwaniom. - Jeśli ekspozycja na stresor jest faktycznie intensywna, powtarzalna lub długotrwała, to staje się to sytuacją szkodliwą dla organizmu – wyjaśnia dr Marzena Sekuła, psychoterapeuta w Poradni Zdrowia Psychicznego HARMONIA, Grupy LUX MED

Stresory wpływają na organizm, powodując zmiany fi zjologiczne, emocjonalne i behawioralne. Proces ten związany jest z całą kaskadą wydzielanych hormonów stresu: adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu, które w ten sposób wyzwalają reakcję stresową, tzw. mechanizm „walki lub ucieczki”. Objawami powyższego stanu są towarzyszące zmiany fi zjologiczne, np. podwyższenie ciśnienia tętniczego, ukrwienie mięśni i mniejszy przepływ krwi do narządów niepotrzebnych do szybkiej aktywności ruchowej, zwiększenie szybkości krzepnięcia krwi, przyspieszenie metabolizmu komórkowego w organizmie, zwiększenie aktywności umysłowej czy wzrost stężenia glukozy we krwi.

- Niektóre objawy, jakich doświadczamy, mogą nie być w  ogóle kojarzone ze stresem. Jednak statystyki dotyczące chorób powodowanych przez stres są alarmujące. Przewlekły stres zaburza homeostazę organizmu i może prowadzić do zaburzeń, które są bezpośrednio powiązane z  takimi chorobami, jak nowotwory, cukrzyca, obniżenie odporności, choroby układu krążenia, układu pokarmowego, bezsenność, stany lękowe, depresja czy nadużywanie alkoholu – wyjaśnia ekspertka.

Najczęstsze objawy w sferze emocji objawy stresu to najczęściej:

• pobudzenie,

• drażliwość,

• obsesyjne myślenie o problemie,

• irytacja,

• złość,

• lęk,

• stany depresyjne i ogólny stan ciągłego napięcia.

- W  zachowaniu stres manifestuje się poprzez zaburzenia łaknienia, rozregulowanie rytmu okołodobowego (bezsenność lub nadmierna senność), uczucie przewlekłego zmęczenia, zwolniony refleks czy nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych – dodaje dr Marzena Sekuła.

Psychosomatyka – co o niej wiemy?

Zaburzenia psychosomatyczne to stan psychiczny polegający na występowaniu objawów fizycznych, zwykle niemających wyjaśnienia medycznego. W  sytuacji wykluczenia przyczyn somatycznych, źródła objawów upatruje się w  stanie psychicznym pacjenta. - Objawy psychosomatyczne są realne i  wymagają leczenia, jak każda inna choroba. Coraz częściej tworzone są interdyscyplinarne zespoły, ponieważ wiemy, że holistyczne spojrzenie na choroby daje najbardziej wymierne efekty leczenia – dodaje dr Marzena Sekuła.

Pamiętajmy, że stresory uruchamiają cały szereg reakcji hormonalnych, metabolicznych czy odpornościowych, które wpływają na wszystkie układy organizmu, w  tym układ sercowo-naczyniowy, oddechowy, hormonalny, żołądkowo-jelitowy, nerwowy, mięśniowy i rozrodczy. Ostry stres może doprowadzić do skurczu dróg oddechowych, co może skutkować dusznościami i  hiperwentylacją. Oddziałuje także na przewód pokarmowy, wpływając na szybkość przemieszczania się pokarmu przez jelita. Może także negatywnie wpływać na pożądanie seksualne, produkcję i dojrzewanie plemników, ciążę oraz miesiączkę.

Stres a wiek

Każdy, niezależnie od wieku, może doświadczać sytuacji stresowej i  objawów z  tym związanych. Różnimy się jednak postrzeganiem źródła stresu i zasobami radzenia sobie z nim. Tak więc dla małych dzieci źródło stresu będzie inne niż dla osób dorosłych. Napięcie w domu, trudności rodzinne czy rozwód rodziców są częstym źródłem niepokoju, ale również wydarzenia, powszechnie oceniane jako pozytywne, także mogą stanowić źródło stresu, np. narodziny rodzeństwa czy przeprowadzka do nowego domu. Podobnie jak dorośli, dzieci i  nastolatkowie mogą znaleźć zdrowe sposoby radzenia sobie ze stresem. Istotna jest uważność opiekunów na to, co się dzieje oraz wsparcie. Można nauczyć się dostrzegać oznaki nadmiernego stresu i korzystając z odpowiednich narzędzi, w konstruktywny sposób redukować go.

Podobnie jak dorośli, dzieci i nastolatkowie mogą znaleźć zdrowe sposoby radzenia sobie ze stresem. Istotna jest uważność opiekunów na to, co się dzieje oraz wsparcie. Można nauczyć się dostrzegać oznaki nadmiernego stresu i korzystając z odpowiednich narzędzi, w konstruktywny sposób redukować go.

Jak radzić sobie z psychosomatycznymi konsekwencjami?

- W pierwszej kolejności wykluczone muszą zostać choroby somatyczne – zaznacza dr Marzena Sekuła. - Jeśli nie ma uzasadnienia dolegliwości pacjenta w  wynikach badań, a  objawy utrzymują się, to może to wskazywać na zaburzenia psychosomatyczne. W takim przypadku pacjent powinien zostać objęty opieką psychiatry i psychologa lub psychoterapeuty oraz wskazane jest zaproponowanie indywidualnego leczenia, np. psychoterapii, farmakoterapii bądź leczenia skojarzonego – dodaje specjalistka.

- Strategie radzenia sobie ze stresem można podzielić na zorientowane na emocjach oraz na działaniu. Strategie zorientowane na działaniu polegają na próbach poradzenia sobie lub próbie zmodyfikowania problemu będącego źródłem stresu (tj. stresora). Strategie te są podobne do stosowanych przy codziennym rozwiązywaniu problemów. Polegają zazwyczaj na identyfikacji problemu, poszukiwaniu możliwych rozwiązań, oszacowaniu kosztów i korzyści płynących z ich wprowadzenia, a następnie na wyborze konkretnego rozwiązania. Jest to strategia polegająca na proaktywnym podejściu, mającym zmniejszyć źródło stresu. Natomiast strategie radzenia sobie ze stresem zorientowane na emocjach obejmują starania, by zmienić lub złagodzić przeżywane negatywne emocje, np. poprzez techniki pozytywnego przewartościowania. Techniki te polegają na takim poznawczym przekształceniu sytuacji stresowej, aby ukazała się ona w lepszym, bardziej pozytywnym świetle, np. postrzeganie sytuacji stresowej nie jako zagrożenia, ale jako możliwości do osobistego rozwoju, nabywania mądrości czy zdobywania doświadczenia – inaczej znajdowanie sensu stresowego wydarzenia – zaznacza psychoterapeutka.

Bardzo istotnym elementem radzenia sobie ze stresem jest potrzeba tworzenia i utrzymywania silnych, stabilnych relacji z innymi ludźmi, którzy będą wsparciem w  tej trudnej sytuacji. Należy także zaznaczyć, że jeśli stres jest permanentny i  koszty ponoszone przez jednostkę przekraczają jej zasoby, to wskazana jest konsultacja ze specjalistą zdrowia psychicznego – psychologiem, psychoterapeutą bądź psychiatrą.

Autor: Beata Nowak

Artykuł pochodzi z 29 numeru Magazynu Rodzina Zdrowia