Zapalenie spojówek, jęczmień, infekcja powiek – przyczyny oraz profilaktyka

Oko to światłoczuły narząd reagujący na bodźce świetlne z zewnątrz. Dzięki układowi optycznemu oka składającego się z rogówki, cieczy wodnistej wypełniającą komorę przednią oka,  soczewki i ciała szklistego, możliwe jest załamanie światła wchodzącego do oka i fizjologiczne rzutowanie go siatkówce. To właśnie w niej znajdują się najważniejsze komórki fotoreceptorowe: czopki, odpowiedzialne za widzenie barwne i pręciki, dzięki którym widzimy czarno-białe obrazy przy słabym oświetleniu. Poprzez te reagujące na światło receptory, możliwe jest przetwarzanie i dalsze przewodzenie, tzw. drogą wzrokową, informacji o widzianym obrazie do mózgu.

Oprócz układu optycznego, oko posiada także aparat ochronny oka w którego skład wchodzą: powieki razem z łukami brwiowymi i rzęsami, spojówki gałki ocznej i powiek oraz narząd łzowy.

Powieka to pewnego rodzaju „zasłona” składająca się z umięśnionego fałdu skórnego okrywająca i ochraniająca nasze oko. Poza tym posiada tarczkę, czyi swoisty szkielet z tkanki łącznej włóknistej, a w jej wnętrzu znajdują się gruczoły łojowe i potowe, pełniące funkcje nawilżające spojówkę i mające swoje ujścia na brzegach powiek.

Spojówka to wewnętrzna część wyściełająca powieki, której brzegi posiadają rzęsy, występujące zazwyczaj w 2 lub 3 rzędach. Pełnią one funkcje ochraniające oko przed zanieczyszczeniami i pyłami z zewnątrz. Na brzegach spojówki znajdują się także ujścia wspominanych wcześniej gruczołów. Gruczoły łojowe Meiboma, które obecne są wewnątrz tarczek powiek. Powieka górna zwiera od 30-40 takich gruczołów, a dolna nieco mniej, bo od 20-30, Dzięki fizjologicznej ilości wydzieliny z gruczołów Meiboma możliwe jest właściwe nawilżenie oka oraz utrzymanie szczelności powiek po ich zamknięciu. 

Innymi gruczołami łojowymi związanymi z powieką i spojówką są gruczoły Zeissa oraz gruczoły potowe Molla, które to uchodzą do rzęs równocześnie je nawilżając.

Najczęstszymi zaburzeniami ze strony aparatu ochronnego oka, są zakażenia bakteryjne wynikające z czasowego osłabienia układu odpornościowego organizmu, często u kobiet przed lub w trakcie miesiączki. Mikroorganizmami, które najczęściej wywołują zakażenia, są gronkowce (Staphylococcus) i paciorkowce (Streptococcus). Niektóre typy bakterii – Staphylococcus epidemidis – wchodzą w skład naszej naturalnej flory skórnej, a do zakażenia tymi bakteriami dochodzi podczas osłabienia odporności organizmu. Przyczyn zakażenia należy dopatrywać także z zewnątrz, wówczas przyczyną zakażeń są innego rodzaju bakterie.

INFEKCJE BRZEGÓW POWIEK

Jęczmień

Jęczmień określany jest jako ostry, gronkowcowy stan zapalny gruczołów przyrzęskowych Zeissa lub Molla (jęczmień zewnętrzny) lub gruczołów Meiboma (jęczmień wewnętrzny). Dochodzi wówczas do zatkania owych gruczołów poprzez wydzielinę ropną produkowaną przez bakterie z rodzaju Staphylococcus. Wówczas pojawia się bolesny obrzęk i zaczerwienienie powieki górnej lub dolnej. Po kilku dniach treść ropna przebija się przez skórę na zewnątrz i rozpoczyna się proces samoistnego gojenia, w przypadku jęczmienia zewnętrznego.

Aby przyspieszyć ewakuację wydzieliny możemy zastosować ciepłe okłady lub masaż zakażonej okolicy spojówkowej uprzednio umytymi w wodzie z mydłem rękoma. Masaż ten należy wykonywać w taki sposób aby nie roznosić ewentualnej, wyciśniętej na zewnątrz, wydzieliny po całej twarzy. Bardzo dobrą „babciną” metodą, przekazywaną z pokolenia na pokolenie jest tarcie złotą obrączką. Udowodniono, że złoto ma działanie bakteriobójcze, a mechaniczne pocieranie sprzyja szybszej ewakuacji ropnej wydzieliny na zewnątrz. Zdarza się, że jęczmień często nawraca. Warto wtedy udać się do lekarza rodzinnego, celem wykonania badań pod kontem chorób przewlekłych np. cukrzycy.

Gradówka

Jęczmień przechodzący w postać przewlekłą zaczyna tworzyć guzek nazywany gradówką. Stanowi ona miejscowe i przewlekłe zapalenie przybierające postać ziarniniaka tłuszczowego. Jak powstaje gradówka? Do tarczki w powiece przenika nadmiar wydzieliny łojowej pochodzącej z zakażonego gruczołu przyrzęskowego poprzez zamknięcie jego ujścia, wywołuje to przewlekłą reakcję zapalną. Co może być przyczyną występowania gradówki? Na pewno, częste zapalenia gruczołów Meiboma (jęczmień wewnętrzny), wysokie stężenie hormonów androgennych, zwiększające produkcję i lepkość wydzieliny gruczołów łojowych oraz trądzik różowaty.

Łojotokowe zapalenie brzegów powiek

Spowodowane zaburzeniami w wydzielaniu gruczołów łojowych. Często występuje u ludzi chorujących na łojotokowe zapalenie skóry. Wówczas na lekko przekrwionych brzegach powiek pojawiają się drobne, żółtawe, tłuste łuseczki, a ich usunięcie daje brzeżne owrzodzenia.

Gronkowcowe zapalenie brzegów powiek

Charakteryzuje się poszerzeniem naczyń krwionośnych na skórze brzegów powiek, przekrwienie spojówki oraz pojawienie się łusek wokół nasad rzęs. Czasem po usunięciu zbitych strupków pojawiają się owrzodzenia, które mogą powodować bliznowacenie brzegu powiek, utratę rzęs lub ich nieprawidłowy wzrost. Pojawia się również dyskomfort, pieczenie oraz uczucie „zalegania piasku” w oczach. Dochodzi także do zaburzeń w obrębie wydzielania filmu łzowego, co objawia się zespołem suchego oka.  

Jak radzić sobie z zakażeniami powiek?

Podstawowym i najważniejszym sposobem walki z przewlekłym zakażeniem bakteryjnym jest zachowanie właściwej higieny i regularne, codzienne oczyszczanie brzegów powiek. W momencie pojawiania się wydzieliny w gruczołach, należy rozgrzewać je za pomocą okładów tylko w momencie chęci pozbycia się ropy poprzez ujście gruczołu. Gdy nie widzimy ujścia, lepiej zrezygnować z ciepłych okładów, gdyż może powodować namnażanie się bakterii i dawać większe dolegliwości. Dobrą metodą jest masaż okolic zakażeń, ręcznie lub przy pomocy wspominanej wcześniej złotej obrączki, pamiętając o zachowaniu odpowiedniej higieny rąk.

Zapalenie spojówek

Bakteryjne zapalenie spojówek oraz alergiczne zapalenie spojówek to najczęstsze dolegliwości dotyczące spojówek u ludzi dorosłych.

Ostre zapalenie przebiega najczęściej z bardzo silnym przekrwieniem spojówki, z towarzyszącą surowiczą lub śluzowo-ropną wydzieliną, która powoduje sklejanie się brzegów powiek, zwłaszcza po przebudzeniu oraz obrzękiem chorej spojówki. Objawy te dają obraz „czerwonego oka”. Dodatkowo chory czuje pieczenie, swędzenie i odczucie „piasku pod powiekami”. Charakterystyczna jest tzw. triada irytacyjna, czyli 3 charakterystyczne i czasowo ze sobą występujące objawy: światłowstręt, łzawienie i zwężenie szpary powiekowej.

Syndrom „Czerwonego oka” nie jest swoisty dla zapalenia spojówek, może być on również objawem zapalenia rogówki, tęczówki i ciała rzęskowego, a także zwiastować atak jaskry. Wskazana jest kontrola okulistyczna celem przeprowadzenia oględzin oczu, gdyż zdarza się, że zapalenie spojówek może przebiegać równocześnie z zapaleniem rogówki.

W przewlekłym zapaleniu spojówek objawy są te same, lecz mniej nasilone. Obserwuje się mniejszy niż w zapaleniu ostrym ropotok, dlatego na brzegach powiek pojawiają się pewnego rodzaju łuseczki będące zaschniętą wydzieliną ropną.

Podstawą leczenia bakteryjnego zapalenia spojówek jest antybiotykoterapia zalecona przez okulistę po uprzednim zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta przy użyciu lampy szczelinowej podczas przeprowadzonego badania okulistycznego.

Alergiczne zapalenie spojówek

Pojawia się na skutek nadwrażliwości organizmu czyli uczulenia na różne substancje znajdujące się w środowisku zewnętrznym. Substancjami uczulającymi, alergenami, mogą być pyłki roślin wiatropylnych, sierść zwierząt domowych, kurz, roztocza, pleśnie, a także alergeny związane z pracą zawodową: metale, tworzywa sztuczne oraz niektóre przyjmowane leki.

Objawy alergiczne są łatwe do rozpoznania, zdarza się że ich przebieg jest burzliwy, a alergia zaczyna pojawiać się sezonowo w okresie pylenia danych drzew, na które chory jest uczulony. Podczas alergii pojawia się świąd oczu, przekrwienie spojówek i łzawienie. U 90% alergików objawom tym towarzyszy wodnisty katar, kichanie i /lub swędzenie w uszach oraz w nosie. W przypadku długotrwałego i silnego działania alergenu np. podczas wycieczki rowerowej bez okularów ochronnych, u alergika pojawia się dodatkowo obrzęk spojówek towarzyszący powyższym objawom.

Alergia powinna być stwierdzona przez alergologa, za pomocą testów skórnych, przy zastosowaniu antygenów podejrzanych alergenów, celem potwierdzenia zapalenia spojówek pochodzenia alergicznego.

Jak chronić się przed alergicznym zapaleniem spojówek?

Przede wszystkim należy zminimalizować kontakt z konkretnym alergenem, praktycznie do zera. Jeśli jest to trudne lub niemożliwe, należy właściwie przygotować się do okresu, w którym konkretny alergen zacznie mieć w powietrzu największe stężenie. Przed tym czasem warto zastosować  profilaktykę pod postacią oczyszczania i wypłukiwania ewentualnych alergenów z worka spojówkowego chłodnym roztworem soli fizjologicznej (0,9% NaCl) lub preparatami sztucznych łez dostępnych w aptece, najlepiej bez konserwantów, które mogłyby dodatkowo działać drażniąco i uczulająco na  śluzówkę spojówki. Warto również stosować chłodne okłady celem zmniejszenia obecnego obrzęku spojówek.

Jeśli postępowania te nie przyniosą oczekiwanego rezultatu, należy skonsultować się z alergologiem celem zastosowania immunosupresji swoistej, czyli terapii odczulania na dany alergen.

Objawowo, w wielu przypadkach, stosuje się farmakologię doustną, przy użyciu leków blokujących reakcje alergiczne poprzez blokowanie produkcji histaminy i cytokin (loratadyna i cetyryzyna – leki przeciwhistaminowe i antagoniści receptorów H1), odpowiedzialnych za występowanie alergii. Najlepszym wyjściem jest jednak stosowanie leczenia miejscowego, czyli używanie kropli donosowo lub dospojówkowo (większość tych preparatów dostępnych jest na receptę).

Szczególną dbałością o higienę rąk i oczu muszą wykazać osoby noszące soczewki kontaktowe. Udowodniono, że osoby stosujące soczewki są bardziej narażone na infekcje oczu i aparatu ochronnego oka. W każdym przypadku warto dbać o codzienną higienę rąk, gdyż to one są potencjalnym źródłem zakażeń bakteryjnych dla naszych oczu. 

Adrianna Majewska