Kiedy mdłości to najmniejszy problem

Co to jest zespół Aspergera?

Po raz pierwszy został opisany w roku 1944 przez pochodzącego z Austrii lekarza pediatrę i psychiatrę Hansa Aspergera. Od czasu wprowadzenia Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 nie funkcjonuje jako osobna jednostka diagnostyczna. Zrezygnowano bowiem z podziału na poszczególne jednostki i przyjęto szerszy termin zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD, autism spectrum disorders), które obejmuje: autyzm, zespół Aspergera, niespecyficzne ca­łościowe zaburzenia rozwoju (PDD-NOS, pervasive developmental disorders not otherwise specified) oraz dezintegracyjne zaburzenie dziecięce (1). Osoby z zespołem Aspergera są bardziej wrażliwe i w niektórych sytuacjach reagują bardziej gwałtownie niż inni ludzie w takich samych sytuacjach. Dzieje się tak dlatego, ponieważ ich mózg inaczej przetwarza bodźce płynące ze świata. Dla AS-ów, bo tak potocznie nazywa się osoby z zespołem Aspergera, nowe sytuacje są stresujące, a odejście od schematu lub przyjętych wcześniej ustaleń jest dla nich dużym napięciem.

Podróż przed podróżą

Ponieważ dla AS-ów podróż może być stresującym przeżyciem należy do niej dziecko przygotować.
Dobrze jest zaplanować wcześniej każdy jej aspekt: począwszy od pakowania rzeczy dziecka przez omówienie trasy przejazdu, na ciekawych rzeczach do zobaczenia już na miejscu skończywszy. Można pokazać dziecku zdjęcia atrakcji np. mini zoo lub plac zabaw – oczywiście poziom skomplikowania należy dostosować do jego wieku. Ostatnim etapem przygotowania przed podróżą może być wybór ulubionych zabawek, książeczek czy planszówek, które będą znanym elementem w nowym miejscu.

Dzień podróży – wsparcie sensoryczne w transporcie własnym

Podróże z AS-ami mogą być trudne. Dobrze, jeśli mamy taką możliwość, aby na tylnym siedzeniu dziecko miało bezpośrednie wsparcie kogos z rodziny czy bliskich osób. Jeśli jednak podróżujemy sami z dzieckiem zadbajmy o kontakt wzrokowy. Starajmy się zachować rutynę, aby dziecko czuło się bezpiecznie. Ustalmy po jakim czasie nastąpi przerwa oraz jak będzie przebiegać – powinna być ona powtarzalna za każdym razem, aby obniżyć stres dziecka. Przerwy między posiłkami powinny być stałe, a jeśli podróż trwa bardzo długo należy również zadbać o odpoczynek lub sen. Dzieci z zespołem Aspergera mogą mieć trudność z adaptacją w nowym miejscu i w nowej sytuacji, dobrze byśmy sami zachowali elastyczność i wykazali się spokojem i cierpliwością. Niektórym dzieciom mogą pomóc słuchawki z ulubioną muzyką lub audiobookiem, które odseparują je od zbyt dużej ilości dźwięków z otoczenia. Przydatne mogą być koce obciążeniowe lub sensoryczne.

Blaski i cienie podróży transportem publicznym z dzieckiem AS

Kiedy jesteśmy zależni od transportu publicznego (autobusy, pociągi, samoloty i statki) z jednej strony to nie my o wszystkim decydujemy, ale z drugiej całkiem sporo zależy jednak od nas. Podobnie jak przed podróżą własnym środkiem transportu możemy wszystko omówić z dzieckiem, ale należy jeszcze omówić elementy niezależne od nas, ale przewidywalne. Instrukcje, dobrze aby były proste i jasne. Warto omówić np. co wydarzy się na lotnisku lub na stacji przed przyjazdem pociągu. Zarówno lotnisko jak i peron dworca to miejsca głośne i już tu przydadzą się wyciszające słuchawki oraz ulubiona maskotka, która daje poczucie bezpieczeństwa. Można również nauczyć dziecko technik relaksacyjnych lub oddychania, z których w stresującej sytuacji mogą być bardzo pomocne. 

Podróż ułatwi nam, a przede wszystkim miejmy nadzieję dziecku, komunikacja z personelem samolotu lub kontrolerem w pociągu. Warto ich uprzedzić o pasażerze, który ma specjalne potrzeby. W sytuacji kryzysowej ich pomoc może okazać się bezcenna.

Czasem czas oczekiwania na start samolotu lub przyjazd pociągu czy autobusu wydłuża się z przyczyn niezależnych od nas. Można tę sytuację przewidzieć i także do niej przygotować malucha, aby zminimalizować stres w nieznanym miejscu i czasem trudne warunki na lotniku czy peronie. Zadbanie o emocje może się okazać szczególnie ważne, gdy w dziecku nagromadzi się ich szczególnie dużo. Warto także zadbać o możliwe jak najkrótszą podróż z małą ilością przesiadek, by dziecko nie musiało na kolejnym lotnisku czy peronie dodatkowo się stresować. Tu także zadziała rutyna i przewidywalność następujących po sobie czynności.  Czasem przed podróżą warto także zasięgnąć porady pedagoga lub psychologa.

Wsparcie na chorobę lokomocyjną

Gdy zadbamy o emocje dziecka oraz omówimy wszystkie potencjalne sytuacje stresujące warto także skonsultować z lekarzem lub farmaceutą dostępne bez recepty leki lub suplementy na tzw. chorobę lokomocyjną. Jeśli to nie wystarcza należy skonsultować dziecko z psychiatrą dziecięcym, który może zadecydować o włączeniu konkretnych leków ułatwiających podróż.

Zadbaj o wspomnienia

Po powrocie z wyjazdu warto oprócz zdjęć porozmawiać z najmłodszymi o tym, co zdarzyło się
w podroży, co być może było trudne dla nich i wytłumaczyć stresujące sytuacje tak, aby kolejna podróż była łatwiejsza i bardziej przewidywalna. Ważne, by wyciągnąć wnioski z tego, co się wydarzyło poza schematem, by następnym razem po podróży pozostały tylko dobre i piękne wspomnienia.

Autor: Małgorzata Sajdak

Źródła:

1. Pisula E., Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja i etiologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 77-82.

https://zdrowie.pap.pl/wywiad/strefa-psyche/bez-zespolu-aspergera-nie-byloby-doliny-krzemowej

E. Notbohm, V. Zysk:  1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.

M. Szurpita, W. Radziwiłłowicz: Zaburzenia neurorozwojowe – diagnostyka, obraz kliniczny i jego dynamika. Współczesne pytania i kierunki poszukiwań badawczych w: Psychologia rozwojowa, 2022, tom 27, nr 2, s. 9–25.

Spektrum autyzmu – spojrzenia, red. naukowa: Iwona Bołtuć, M. Dworzańska, 2022.