Podłoże autyzmu

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorders) dotyczą ok. 1% populacji, bez względu na rasę, status ekonomiczny czy kraj zamieszkania. Szacuje się, że w Polsce żyje ok. 74 tys. osób poniżej 18. roku życia, u których rozpoznano autyzm.

Przyczyny autyzmu nadal stanowią zagadkę. Kiedyś za spowodowanie tak silnej zmiany w psychice dziecka obwiniano chłodne wychowanie. Wśród teorii były i takie, które poszukiwały przyczyn we wpływie szczepionek na układ nerwowy niemowlęcia. Dowiedziono jednak, że nie może to być przyczyną powstania autyzmu. Obecnie uczeni skłaniają się ku teoriom związanym z podłożem genetycznym, wskazują też na możliwość dziedziczenia predyspozycji do autyzmu po rodzicach.

Jakie objawy?

Zaburzenia autystyczne rozwijają się u dzieci przed 3. rokiem życia, chociaż choroba może ujawnić się później. Mówimy wówczas o autyzmie atypowym. To trochę mylące określenie, ponieważ nie ma dwóch autystów, którzy byliby do siebie podobni – każde dziecko prezentuje odmienne symptomy i ich nasilenie. Mimo to możemy zaobserwować pewne wspólne objawy świadczące o wystąpieniu spektrum autyzmu.

Jednymi z pierwszych symptomów, które zauważają rodzice, są m.in. słaby kontakt wzrokowy z dzieckiem oraz opóźnienie rozwoju mowy względem rówieśników. Często zauważalny jest również brak uśmiechu (na widok opiekuna, ulubionej zabawki), co świadczy o zaburzeniach mimicznych. Charakterystyczną cechą jest również tworzenie własnego „języka” czy powtarzanie ciągle tych samych pytań.

Dzieci z autyzmem źle znoszą zmiany codziennej rutyny. U niektórych można zaobserwować dodatkowo zaburzenia ruchowe, np. powtarzanie tych samych gestów czy nadwrażliwość poszczególnych zmysłów. Dzieci autystyczne mogą nie reagować na inne osoby, żyją jakby w swoim świecie, skupiają się na jednym bodźcu, ignorując przy tym pozostałe. Niektóre maluchy nie reagują nawet na swoje imię, unikają kontaktu fizycznego. Inne reagują nieadekwatnie do bodźców, np. wpadają w furię, gdy poczują jakiś zapach albo usłyszą określony dźwięk.

Warto zaznaczyć, że autyzm to całościowe zaburzenia rozwojowe, które nie musi iść w parze z zaburzeniami intelektu. Co prawda pewne tego typu objawy są obserwowane u prawie 50% autystyków, jednak wielu z nich wykazuje ponadprzeciętne zdolności (np. matematyczne), które są nieosiągalne dla innych dzieci.

Terapia psychologiczna

Badania nad autyzmem wczesnodziecięcym oraz formami terapii zapoczątkował amerykański lekarz psychiatra Leon Kanner w latach 70. XX wieku. Od tego czasu wiedza na temat autyzmu znacznie się rozwinęła i obecnie lekarze posiadają całkiem pokaźny zbiór możliwości terapii oraz pracy z dzieckiem autystycznym.

Aby przynosić pożądane efekty, terapia powinna być kompleksowa i przebiegać w kilku obszarach równocześnie. Podstawą jest terapia psychologiczna, która wyrównuje deficyty rozwojowe. Jej celem jest zmiana zachowania osoby z autyzmem – zwiększenie liczby zachowań pozytywnych (akceptowanych społecznie/prawidłowych) i zmniejszenie częstotliwości występowania zachowań negatywnych. Terapię prowadzi wykwalifikowany terapeuta, który pracuje bezpośrednio z dzieckiem, ale jest również wsparciem dla całej rodziny. Jego zadaniem jest pomoc w budowaniu więzi między pacjentem a otoczeniem.

Terapia sensoryczna

Drugim, bardzo ważnym elementem holistycznej pracy z dzieckiem z autyzmem jest terapia sensoryczna. U większości z nich obserwuje się szereg nieprawidłowości w odbiorze i integrowaniu bodźców płynących ze środowiska, co w zdecydowany sposób utrudnia dziecku codzienne funkcjonowanie i naukę. Powoduje to nieadekwatne reakcje związane z nadwrażliwością na bodźce zewnętrzne (np. nadwrażliwość na dźwięki).

Dobór odpowiednich ćwiczeń, powtarzanych regularnie, pozwala na wypracowanie bardzo dobrych efektów i znaczne ograniczenie problemów związanych ze sferą sensoryczną. Pozytywnie wpłynie też na wyciszenie dziecka.

Terapia biomedyczna

Autyzm często wiąże się również z zaburzeniami funkcjonowania organizmu. Zazwyczaj dotyczą one sfery gastrologicznej (dolegliwości ze strony układu pokarmowego). Dlatego bardzo ważne jest, aby w kompleksowej terapii znalazło się również miejsce na terapię biomedyczną. Zwykle obejmuje ona prowadzenie diety – najczęściej bezglutenowej, bezmlecznej i bezcukrowej, suplementację mikroelementami, niekiedy również oczyszczanie z metali ciężkich.

Przy dzisiejszym poziomie wiedzy medycznej oraz dietetycznej istnieje możliwość całkowitego wyeliminowania dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Prawidłowo prowadzona opieka biomedyczna eliminuje wiele niekorzystnych zachowań i jest nieocenionym wsparciem w pracy z dzieckiem autystycznym.

Terapie wspomagające

Biorąc pod uwagę kompleksowość terapii, specjaliści zalecają również wdrożenie terapii wspomagających. Towarzyszą one głównemu nurtowi terapii i mogą przybierać różne formy. Są to m.in.: trening słuchowy, ruch rozwijający wg Weroniki Sherborne, gimnastyka mózgu, dogoterapia, hipoterapia, delfinoterapia, muzykoterapia i wiele innych.

Oprócz bezspornego wpływu na poprawę samopoczucia u dziecka są one również bezpieczną formą rozrywki. Dodatkowo warto zadbać o uporządkowany plan dnia a nawet tygodnia, wprowadzenie jasnych zasad, stonowane otoczenie (np. kolory ścian), unikanie wyjść w głośne, zatłoczone miejsca. Pomoże to dziecku w zbudowaniu poczuciu bezpieczeństwa i pewności.

Dzięki rozwojowi różnych gałęzi medycyny oraz psychologii mamy obecnie pokaźny arsenał możliwości w pracy z dziećmi autystycznymi. Możemy znacznie poprawić ich samopoczucie i formę fizyczną oraz sprawić, że śmielej otworzą się na otaczający je świat. Praca wymaga cierpliwości, delikatności oraz czasu, jednak jej efekty bez wątpienia są tego warte.

Łukasz Pieńkowski