Lęki, takie jak agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią, czy klaustrofobia – lęk przed zamknięciem, są powszechnie znane. Zawierają słowo fobia, pochodzące od greckiego phobos, czyli strach. Pojawia się ona, gdy znajdziemy się w konkretnej sytuacji lub miejscu. Znane są też nam często tzw. fobie swoiste, czyli lęk, który pojawia się w określonej sytuacji, np. w czasie burzy (brontofobia) lub przy zetknięciu z wężem (ofi diofobia) czy pająkiem (arachnofobia). Na co dzień raczej nie szukamy pomocy specjalisty, który pomoże nam lub naszym bliskim się go pozbyć. Sytuacja staje się trudniejsza, gdy mamy do czynienia z zaburzeniami lękowymi, z napadami lęku, a w szczególności z zespołem lęku uogólnionego.

Czym jest zespół lęku uogólnionego (GAD)?

Zespół lęku uogólnionego, inaczej zaburzenie lękowe uogólnione (ang. generalized anxiety disorder, GAD), jest opisywany w klasyfi kacji chorób psychicznych od ponad 40 lat. Charakteryzuje się uczuciem silnego lęku oraz zamartwianiem się. Początkowo uważano, że aby postawić diagnozę, wystarczy, by lęk utrzymywał się przez miesiąc. Obecnie uważa się, że objawy powinny występować przez co najmniej pół roku.

W literaturze określono sześć podstawowych objawów dla zaburzenia lękowego uogólnionego. Jeśli zostaną spełnione co najmniej trzy z nich, to wówczas można postawić diagnozę. Należą do nich:

• niepokój lub uczucie podenerwowania albo rozdrażnienia
• uczucie łatwego męczenia się
• zaburzenia funkcji kognitywnych
• drażliwość
• uczucie napięcia mięśni
• zaburzenia snu.

A ponadto:

• Przyczyną lęku i zamartwiania się nie są inne zaburzenia psychiczne.
• Lęk, zamartwianie się oraz inne objawy znacząco wpływają na funkcjonowanie w życiu rodzinnym i zawodowym.
• Upośledzenie funkcjonowania nie jest spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych, leków ani chorobami somatycznymi [1].

Jeżeli niepokojący stan trwa przez co najmniej 6 miesięcy, a lęk i zamartwianie się łączą się przynajmniej z trzema z powyższych objawów (w przypadku dzieci wymagane jest tylko jedno z kryteriów), należy jak najszybciej zasięgnąć porady specjalisty.

Nieproporcjonalna reakcja

Niepokój w zespole lęku uogólnionego pojawia się nie na widok konkretnego pająka czy gdy zostaniemy uwięzieni w windzie, ale dotyczy tego, co może wydarzyć się potencjalne w przyszłości. Treść niepokoju jest wtedy zmienna i nie odnosi się do konkretnej sytuacji, trudno ją też skonkretyzować. Może to być wyimaginowany strach przed tym, co może się potencjalnie zdarzyć, np. wypadek w drodze do pracy, projektowanie ciężkiej choroby w sytuacji niewielkiej infekcji czy utraty pracy z powodu niewielkiego nieporozumienia w firmie. Strach ten jest nieproporcjonalny do sytuacji i tego, co może się realnie wydarzyć.

Inne objawy

Stałe zamartwianie się i niejasne uczucie zagrożenia, niezależne od czynności zewnętrznych, może powodować: zaburzenia snu, problemy z koncentracją lub oddychaniem, objawy gastryczne lub na przykład stale utrzymującą się tachykardię. Mogą pojawiać się też napady lęku, ale nie są one tak nasilone, jak w lęku napadowym i raczej występują sporadycznie [2]. Jego diagnoza jest trudna, ponieważ należy wykluczyć inne choroby, którym towarzyszy uczucie stałego napięcia.

Kiedy zamartwianie staje się niebezpieczne

GAD dotyczy nie tylko osób dorosłych. Coraz częściej dotyka on młodzież w wieku dojrzewania i osoby młode wchodzące w dorosłe życie. Martwienie się o różne rzeczy mniej lub bardziej ważne w naszym życiu jest zjawiskiem normalnym. Kiedy jednak martwimy się nad wyraz, a stan ten powoduje dyskomfort i nie pozwala na przeżywanie radości z codzienności, można mówić o dysfunkcji będącej komponentem uogólnionego lęku.

Skupienie się na lęku, wewnętrzny dialog z samym sobą, próba przygotowania się na najgorsze sytuacje, które być może nigdy w ogóle się nie wydarzą, powoduje, że osoby z lękiem uogólnionym są nadmiernie czujne, wrażliwe na bodźce świadczące o zagrożeniu, co prowadzi do uruchomienia reakcji walki lub ucieczki. Zagrożenie jednak dotyczy przyszłości, a nie teraźniejszości, często jest wyimaginowane i związane z wydarzeniami, których nie można kontrolować.Tego rodzaju zagrożenie uniemożliwia radzenie sobie z nim poprzez walkę czy ucieczkę, pozostaje więc przygotowanie się na nie lub uniknięcie go. Zwykle zagrożenie nie realizuje się w rzeczywistości, dlatego zamartwianie się jest wzmacniane przez brak takich zdarzeń [3].

Osoby dotknięte GAD przez ciągłe zamartwianie się o rzeczy, które mogą potencjalnie wystąpić, wykazują się nadmierną reakcją emocjonalną na daną sytuację oraz utrudnioną możnością regulacji emocji w nawet błahej sytuacji, np. w trakcie nagłego hamowania lub awarii przedmiotów codziennego użytku. Młodzież natomiast może poprzez nadmierne zamartwianie się potencjalną reakcją rodzica na złe zachowanie lub ocenę świadomie unikać przekazania informacji o tym, co dzieje się w szkole lub w relacjach z rówieśnikami. Prowadzi to także to tłumienia emocji i trudności w ich przeżywaniu.

Przyczyny GAD

Przyczyny zespołu lęku uogólnionego są wieloczynnikowe i mogą obejmować 4 obszary:

• uwarunkowania genetyczne – występowanie GAD w rodzinie może zwiększać ryzyko jego rozwinięcia
• uwarunkowania biologiczne, które mogą obejmować zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina,  co może przyczyniać się do pojawienia się objawów GAD
• uwarunkowania środowiskowe, kiedy przewlekły stres, trudne doświadczenia życiowe, traumy czy negatywne wzorce wychowawcze mogą wywoływać lub nasilać objawy GAD
• temperament, kiedy osoby o określonych cechach osobowości, takie jak skłonność do perfekcjonizmu, mogą być bardziej podatne na GAD.

Leczenie GAD

Leczenie obejmuje różne podejścia. Może to być zarówno potrzeba terapii, czasem konieczne są leki przeciwlękowe lub przeciwdepresyjne, jak i techniki relaksacyjne, np. ćwiczenia oddechowe. Czasami to, co najprostsze, czyli zmiana stylu życia, wydaje się najtrudniejsze. Zmiana diety, unikanie alkoholu i kofeiny oraz odpowiednia ilość snu, mogą okazać się najskuteczniejszą terapią i lekarstwem w każdym wieku, bo powszechnie wiadomo, że młodzi ludzie także mają problemy z nadmierną ilością używek i snem. Dzieci z GAD martwią się o wyniki w szkole czy też mierzą się z brakiem akceptacji przez rówieśników lub rodziców. Ważna jest również stała ich
obserwacja nie tylko przez rodziców, ale i przez nauczycieli, gdyż ich lęk nie jest ukierunkowany na konkretny obiekt, a długotrwałe zamartwianie się wpływa na ich kondycję psychiczną w dorosłym życiu.

Piśmiennictwo:
1. Jacek Stasiuk, Anna Burkiewicz, Dariusz Kozłowski, Zbigniew Afeltowicz: Zaburzenie lekowe uogólnione – rozpoznawanie, objawy oraz leczenie farmakologiczne w Geriatria 2014; 8: 264-267
2. Anna Nitka-Sieminska: Zaburzenia lekowe – charakterystyka izasady leczenia w: Forum Medycyny Rodzinnej 2014, t. 8, nr 1, s. 37–43
3. Górska D. Uogólnione zaburzenie lekowe zperspektywy dysregulacji emocji: Czasopismo Psychologiczne, Tom 15, Nr 1, 2009, 105–118, s. 111
4. Stasiuk J., Burkiewicz A., Kozłowski D., Afeltowicz Z.: Zaburzenie lekowe uogólnione – rozpoznawanie, objawy oraz leczenie farmakologiczne w: Geriatria 2014; 8: 264-267

Autor: Małgorzata Sajdak

Artykuł pochodzi z 29 numeru Magazynu FarmaProfit