Co mogą oznaczać podwyższone lub obniżone wartości TSH?

Czym jest hormon TSH?

TSH, czyli hormon tyreotropowy, to jeden z hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową, regulujący funkcjonowanie tarczycy. Stymuluje on wytwarzanie hormonów tarczycowych: trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Jeśli w organizmie krąży dużo hormonów tarczycowych, powodują one zwrotne hamowanie wydzielania TSH. Jeśli ich ilość spada, uwalnianie TSH się nasila.

Normy stężenia TSH różnią się nieznacznie pomiędzy laboratoriami, ale zwykle oscylują w graniach 0,3 do 4 mj/l. Jednocześnie warto jednak podkreślić, że podwyższone stężenia hormonu tyreotropowego mogą stać się przyczyną trudności z zajściem w ciążę i jej utrzymaniem, dlatego u kobiet w wieku rozrodczym TSH powinno nie przekraczać 2 mj/l.

Kiedy lekarz zaleca oznaczenie stężenia TSH?

Oznaczanie stężenia TSH jest obecnie bardzo często wykonywanym badaniem laboratoryjnym. Zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy to jedne z częściej diagnozowanych zaburzeń endokrynologicznych. TSH jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych zlecanych u pacjentów skarżących się na kołatania serca, nietolerancję ciepła, mimowolny spadek masy ciała, bezsenność, rozdrażnienie czy wzmożoną potliwość, mogące wskazywać na nadczynność tarczycy. Podobnie jest przy trudnościach z utratą zbędnych kilogramów mimo stosowania diety, łatwym marznięciu, zaparciach czy osłabieniu i senności, mogących wskazywać na niedoczynność tarczycy.

Dodatkowo regularne oznaczanie TSH służy ocenie skuteczności leczenia niedoczynności tarczycy przy zastosowaniu zewnętrznej suplementacji zastępczej czy nadczynności tarczycy z wykorzystaniem tyreostatyków, hamujących czynność gruczołu.

Co mogą oznaczać podwyższone stężenia TSH?

Podwyższone stężenia TSH są wynikiem prób stymulacji tarczycy do produkcji hormonów, co jest jednak utrudnione lub niemożliwe. Mówimy wówczas o niedoczynności tarczycy, a najczęstszą przyczyną tego stanu jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto, w przebiegu którego powstają przeciwciała przeciwko enzymowi biorącemu udział w produkcji hormonów tarczycy.

Podwyższone stężenie TSH może być również efektem niedostatecznej suplementacji hormonów tarczycy w leczeniu niedoczynności lub po operacyjnym zabiegu usunięcia tarczycy lub leczeniu jodem promieniotwórczym.

Co mogą oznaczać obniżone stężenia TSH?

Obniżone stężenie TSH wskazuje na nadczynność gruczołu tarczowego, który produkuje zbyt duże ilości hormonów hamujących zwrotnie wydzielanie TSH przez przysadkę mózgową. Przyczyną mogą okazać się zaburzenia autoimmunologiczne i mamy wówczas do czynienia z chorobą Gravesa-Basedowa, w przebiegu której nieprawidłowe przeciwciała bezustannie stymulują produkcję hormonów T3 i T4. Zdarza się również, że u pacjenta w obrębie tarczycy powstają guzki hormonalnie czynne, które w sposób niekontrolowany uwalniają zbyt duże ilość hormonów tarczycy.

Inną przyczyną obniżonego stężenia TSH jest stosowanie zbyt dużej dawki hormonów tarczycowych, np. w leczeniu niedoczynności tarczycy czy uzupełniająco po zabiegu usunięcia tarczycy. Wówczas dochodzi do zwrotnego hamowania wydzielania TSH i indukcji stanu przypominającego nadczynność tarczycy.

Dużo rzadszą, ale możliwą przyczyną obniżenia stężenia TSH są przypadki chorób tarczycy, np. guz w jej obrębie lub okolicznych tkankach, który niszczy miąższ gruczołu, wpływając na zaburzenia wydzielania TSH.

Co zrobić, kiedy wynik TSH jest nieprawidłowy?

Nieprawidłowy wynik TSH niewątpliwie powinien skłonić nas do wizyty u lekarza rodzinnego, który w razie potrzeby może skierować pacjenta do endokrynologa lub na USG tarczycy. Należy jednak podkreślić, że kolejki do tego specjalisty w Polsce są bardzo długie, a czas oczekiwania w niektórych placówkach sięga nawet 2-3 lat. Nieznaczne podwyższenie stężenia TSH przy prawidłowych wartościach stężeń hormonów T3 i T4 może wskazywać na niedobory jodu. Kilkumiesięczna suplementacja tego składnika może pobudzić gruczoł do pracy i przywrócić prawidłowe stężenia hormonów bez konieczności ich dalszej zewnętrznej suplementacji. W przypadku nadczynności tarczycy należy natomiast hamować czynność gruczołu, a w razie potrzeby rozważyć także usunięcie całej lub części tarczycy.

Niewątpliwie należy również pilnie konsultować wszelkie nieprawidłowe wyniki TSH u kobiet planujących ciążę i będących w ciąży. Mogą skutkować one bowiem trudnościami z zajściem w ciążę i z jej utrzymaniem, a także zwiększać ryzyko zaburzenia rozwoju układu nerwowego u dziecka.