Jakie objawy powinny skłonić nas do wizyty u endokrynologa?

Objawy zaburzeń hormonalnych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy

Podstawowymi zaburzeniami funkcjonowania tarczycy jest jej niedoczynność lub nadczynność, wynikająca ze zbyt małej lub zbyt dużej produkcji hormonów tarczycowych. Niedoczynność tarczycy jest najczęściej spowodowana jej autoimmunologicznym zapaleniem (choroba Hashimoto), ale także np. napromienianiem podczas leczenia nowotworów okolic szyi czy jako efekt stosowania różnych leków (antyarytmicznego amiodaronu czy leków hamujących czynność gruczołu). Wśród objawów niedoczynności można wymienić: suchość skóry, zaparcia, łamliwość włosów i paznokci, zwolnienie czynności serca i senność.

Z drugiej strony możemy mieć do czynienia z nadczynnością gruczołu i nadmierną produkcją hormonów, np. wskutek choroby Gravesa-Basedowa (choroby autoimmunologicznej) czy wskutek obecności guzka czynnego hormonalnie. Chory zauważa wówczas u siebie wzmożoną potliwość, osłabienie i spadek masy ciała, przyspieszoną czynność serca, biegunki, a także zaburzenia psychiczne, takie jak drażliwość, płaczliwość czy zaburzenia koncentracji.

Objawy zaburzeń hormonalnych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem przytarczyc

Przytarczyce to drobne gruczoły hormonalne, zlokalizowane, jak sama nazwa wskazuje, blisko tarczycy. Najczęstszą przyczyną niedoczynności jest ich przypadkowe usunięcie podczas zabiegu usunięcia tarczycy. Przytarczyce odpowiadają za gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu. Ich brak lub niedostateczne wydzielanie hormonu powoduje zmniejszenie stężenia wapnia we krwi i tzw. objawy tężyczkowe, np. uczucie mrowienia dookoła ust i w opuszkach palców, a następnie bolesne skurcze mięśni.

Nadczynność przytarczyc może być efektem obecności w jednym z nich gruczolaka hormonalnie czynnego lub niewydolności nerek. Dochodzi wówczas do wzrostu stężenia wapnia we krwi, a co za tym idzie – zaburzeń rytmu serca (odczuwanych jako kołatanie), bólów kostno-stawowych, bólów mięśniowych czy nawracających wrzodów żołądka objawiających się zgagą i bólami brzucha.

Objawy zaburzeń hormonalnych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem nadnerczy

Również nadnercza mogą produkować zbyt mało lub zbyt dużo hormonów nadnerczowych. Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy, czyli tzw. choroba Addisona, jest najczęściej efektem niszczenia gruczołów przez własne przeciwciała w przypadku nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. U pacjenta mogą wówczas wystąpić następujące objawy: osłabienie, okresowe omdlenia, obniżona tolerancja wysiłku czy niskie wartości ciśnienia tętniczego.

Z drugiej strony możemy mieć do czynienia z nadczynnością kory nadnerczy. Najczęstszą jej postacią jest tzw. zespół Cushinga związany z nadmiarem glikokortykosteroidów, jednych z hormonów produkowanych przez korę nadnerczy. Jest on efektem powstania gruczolaka hormonalnie czynnego w obrębie nadnercza lub gruczolaka przysadki mózgowej. Hormony te stymulują nadnercza do nadmiernej produkcji glikokortykosteroidów. Oczywiście zespół Cushinga może być także spowodowany przyjmowaniem zbyt dużych ilości glikokortykosteroidów, stosowanych w wielu różnych jednostkach chorobowych, np. schorzeniach reumatologicznych. Podstawowymi objawami związanymi z nadmiarem tych hormonów są: otyłość brzuszna z zachowaniem szczupłych kończyn, bordowe rozstępy skórne na brzuchu i pośladkach, ścieńczenie skóry, skłonności do zakażeń czy podwyższone wartości ciśnienia tętniczego.

Kiedy należy udać się do endokrynologa?

Endokrynolog to specjalista, do którego niezbędne jest skierowanie wydane przez lekarza rodzinnego. Pamiętajmy, że to właśnie on podejmuje ostateczną decyzję, czy niezbędna będzie wizyta u endokrynologa. Lekarz rodzinny przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem i w przypadku podejrzenia choroby endokrynologicznej może zlecić podstawowe badania, które pozwolą postawić wstępną diagnozę. I tak w przypadku podejrzenia schorzenia tarczycy zleca badania stężenia hormonów: TSH, fT3 i fT4, a przy podejrzeniu niedoczynności lub nadczynności przytarczyc zleca wykonanie badań stężenia wapnia i parametrów nerkowych, czyli kreatyniny czy mocznika. Podejrzewając z kolei schorzenia nadnerczy, może zlecić oznaczenie stężeń elektrolitów.

Pamiętajmy, że wszystkie wymienione wyżej choroby mogą wystąpić także u dzieci. Ponadto szczególną grupą schorzeń wymagających konsultacji endokrynologa dziecięcego stanowią zaburzenia dojrzewania. O przedwczesnym dojrzewaniu u dziewczynek mówimy, gdy pojawi się u nich owłosienie pachowe czy łonowe lub wzrośnie objętość gruczołów sutkowych przed ukończeniem 8. roku życia. U chłopców natomiast, gdy takie owłosienie lub wzrost objętości jąder wystąpi przed ukończeniem 9. roku życia. O opóźnionym dojrzewaniu mówimy natomiast wtedy, gdy cechy te się nie pojawią po ukończeniu 13. roku życia u dziewczynek i 14. roku u chłopców.

Przed wizytą u endokrynologa

W przypadku wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości, pacjent otrzymuje skierowanie do poradni endokrynologicznej. Lekarz będzie mógł zlecić dokładniejsze badania laboratoryjne czy obrazowe, np. USG tarczycy czy tomografię komputerową nadnerczy. Jak znaleźć dobrego endokrynologa? Pamiętajmy, że długa kolejka do danego lekarza wcale nie odzwierciedla, że jest on najlepszy. Może to być efekt jedynie wartości kontraktu, jaki podpisała dana przychodnia, i mniejszej liczby pacjentów przyjmowanych, np. w skali rocznej. Warto popytać wśród znajomych czy poczytać opinie w internecie, ponieważ zdarza się, że dany specjalista zajmuje się przede wszystkim schorzeniami tarczycy, a inny nadnerczy. Wiele osób zastanawia się też, czy endokrynolog może wystawić zwolnienie lekarskie? Pamiętajmy, że zwolnienia wystawiać mogą zarówno lekarze rodzinni, jak i specjaliści.

Lek. Katarzyna Wiak