Jakie są przyczyny miażdżycy tętnic szyjnych i jakie mogą być jej powikłania?

Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca, nazywana także arteriosklerozą polega, w dużym uproszczeniu, na stwardnieniu naczyń tętniczych organizmu i zwężeniu ich światła przez tzw. blaszki miażdżycowe. Są to „przylepione” do ściany tętnicy złogi zbudowane przede wszystkim z cholesterolu, których powierzchnia jest pokryta włóknikiem. Blaszki miażdżycowe można znaleźć w praktycznie wszystkich tętnicach naszego organizmu, a przede wszystkim w aorcie, tętnicach wieńcowych (unaczyniających serce), tętnicach szyjnych i mózgowych (doprowadzających krew do mózgu) i w tętnicach kończyn.

Co ciekawe, blaszki miażdżycowe można wykryć praktycznie w każdym wieku, nawet u noworodków! Oczywiście przez długi okres czasu pozostają one bezobjawowe. Dopiero w momencie osiągnięcia dużych rozmiarów i przez to istotnego zwężenia naczyń, pacjent może zauważać symptomy niedokrwienia i niedotlenienia poszczególnych organów, np. serca (choroba wieńcowa), mózgu (zawroty głowy, omdlenia, przemijające napady niedokrwienne – TIA), kończyn (bóle kończyn).

Skąd się bierze miażdżyca i jak jej zapobiegać?

Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za powstawanie blaszek miażdżycowych jest utrzymujące się podwyższone stężenie tzw. „złego cholesterolu”, czyli cholesterolu LDL. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania wzrostowi jego stężenia jest utrzymywanie prawidłowej diety (unikanie tłuszczy zwierzęcych, rezygnacja z potraw smażonych) i aktywność fizyczna. W przypadku gdy te działania okazują się niewystarczające, należy wdrożyć leczenie farmakologiczne, przede wszystkim statynami.

Nie bez znaczenia jest także wiek pacjenta – im osoba jest starsza, tym wyższe ryzyko powikłań związanych z miażdżycą. Szczególnie predysponowani do jej rozwoju są mężczyźni, choć oczywiście stwierdza się ją także u większości kobiet. Zapobieganie rozwojowi miażdżycy i jej powikłań opiera się także na skutecznym leczeniu nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Obowiązuje również bezwzględny zakaz palenia. Substancje zawarte w papierosach dodatkowo wpływają obkurczająco na naczynia krwionośne, co nasila objawy niedokrwienia i niedotlenienia.

Diagnostyka miażdżycy tętnic szyjnych. Udar mózgu przez miażdżycę

Za ponad 90% przypadków zwężenia tętnic szyjnych, które wraz z tętnicami kręgowymi, zaopatrują mózg, odpowiada właśnie miażdżyca. Podstawą jej rozpoznania jest wykonanie badania ultrasonograficznego z funkcją doppler, oceniającą przepływy. Można na jego podstawie zlokalizować zmianę, ocenić morfologię blaszki miażdżycowej, a także ocenić stopień zwężenia naczynia.

W przypadkach wątpliwych wyników lub jeśli badanie USG nie jest możliwe do wykonania (np. u pacjentów otyłych), wykonuje się badanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Są to również badania bardzo przydatne w ocenie rozległości udaru mózgu – jednego z powikłań obecności blaszki miażdżycowej tętnic szyjnych.

Powikłania miażdżycy tętnic szyjnych

Jak już wspomniano, obecność blaszki miażdżycowej przez długi okres czasu pozostaje bezobjawowa. W przypadku znacznego zwężenia tętnic szyjnych może dochodzić do zawrotów głowy i omdleń, które z kolei mogą stać się przyczyną upadków, prowadzących do złamań i wstrząśnień mózgu, szczególnie niebezpiecznych u osób starszych. Innym poważnym powikłaniem są tzw. przemijające napady niedokrwienne (TIA), które są uznawane za zwiastun udaru mózgu. Mają one takie same objawy jak udar, ale trwają krócej – ustępują samoistnie w ciągu 24 godzin. Wśród symptomów można wymienić niedowłady i porażenia, zaburzenia mowy (zarówno samego mówienia, jak i rozumienia mowy), zaburzenia widzenia.

Niestety blaszki miażdżycowe mogą mieć bardzo nietrwałą strukturę. Przepływ krwi, zwłaszcza pod zwiększonym ciśnieniem u osób z niewyrównanym nadciśnieniem tętniczym, może prowadzić do oderwania się blaszki miażdżycowej, która wówczas blokuje przepływ krwi przez tętnicę szyjną lub mniejsze, położone bardziej obwodowo, naczynia mózgowe. Wówczas mamy do czynienia z udarem mózgu, którego objawy w przeciwieństwie do TIA trwają znacznie dłużej, a niektórzy chorzy już nigdy nie powracają do pełnej sprawności.

Leczenie miażdżycy tętnic szyjnych

Niestety nie ma możliwości wyleczenia miażdżycy tętnic szyjnych. Można jedynie zapobiegać jej rozwojowi poprzez zastosowanie odpowiedniej formy profilaktyki miażdżycy, czyli odpowiedniej diety, wdrożenia aktywności fizycznej i w razie potrzeby włączenia leczenia farmakologicznego. W zaawansowanych przypadkach, aby zminimalizować ryzyko udaru mózgu przeprowadza się inwazyjne zabiegi, takie jak endarektomia, czyli operacyjne usunięcie blaszki miażdżycowej czy angioplastyka za pomocą balonu, który podczas napełniania rozszerza naczynie lub za pomocą wszczepienia stentu również rozszerzającego naczynie. Niestety zabiegi takie nie zapewniają skuteczności do końca życia i często wymagane jest ich powtarzanie, ponieważ z czasem dochodzi do ponownego odłożenia się blaszki miażdżycowej i zwężenia światła tętnic szyjnych.

Lek. Katarzyna Wiak