Przyczyny i metody leczenia moczenia nocnego u dzieci

Rodzaje moczenia nocnego u dzieci

Wyróżniamy dwie podstawowe formy moczenia nocnego u dzieci: pierwotną i wtórną. Ta pierwsza oznacza, że problem występuje u malucha od okresu wczesnodziecięcego bez przerwy. Postać wtórna polega na wystąpieniu zaburzenia po trwającym co najmniej pół roku okresie, który nazywamy „suchą przerwą”. Moczenie nocne może być jedynym zaburzeniem ze strony układu moczowego, ale czasem towarzyszą mu inne objawy, takie jak częstomocz, nagła potrzeba oddania moczu czy nietrzymanie moczu także w ciągu dnia.

Przyczyny moczenia nocnego u dzieci

Moczenie nocne pierwotne jest najczęściej efektem zaburzenia równowagi pomiędzy ilością produkowanego moczu a pojemnością pęcherza dziecka. Przyczyną nadmiernej produkcji moczu jest zbyt mała synteza w godzinach nocnych wazopresyny, czyli hormonu odpowiedzialnego za oszczędzanie wody i jej zatrzymywanie w organizmie. Z kolei zmniejszona objętość pęcherza może być efektem nadmiernej aktywności mięśni pęcherza moczowego.

Moczenie nocne wtórne może być z kolei efektem wielu różnych patologii. Najczęściej jest spowodowane dysfunkcją układu moczowego wskutek obecności wad wrodzonych, takich jak zastawka cewki tylnej i refluks pęcherzowo-moczowodowy, czy urazów w obrębie układu nerwowego, powodujących uszkodzenie ośrodków regulujących czynność pęcherza i cewki moczowej. Inną przyczyną są choroby układu moczowego, najczęściej zakażenia. Kolejną grupą są zaburzenia prowadzące do wielomoczu, czyli zwiększenia objętości wydalanego moczu, takie jak cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek czy zaburzenia elektrolitowe. Wśród innych możliwych przyczyn moczenia nocnego wymienia się również uporczywe zaparcia, padaczkę i zaburzenia psychiczne, takie jak przewlekłe stany lękowe.

Objawy i diagnostyka moczenia nocnego u dzieci

Postawienie diagnozy moczenia nocnego jest proste – opiera się na dokładnym wywiadzie z rodzicami i samym pacjentem. Dużo trudniejsze może się natomiast okazać ustalenie przyczyny zaburzenia oddawania moczu. W przypadku pierwotnego izolowanego moczenia nocnego problem występuje u dziecka od urodzenia, podobne epizody nie zdarzają się w ciągu dnia i czasem obserwuje się rodzinne występowanie choroby, zwłaszcza w linii męskiej. Co ważne, w badaniach dodatkowych nie obserwuje się praktycznie żadnych odchyleń. W przypadku moczenia wtórnego najczęściej obserwuje się także objawy towarzyszące związane z przebiegiem chorób, które są przyczyną zaburzenia.

Czytaj więcej w temacie: Jak dbać o układ moczowy przy skłonności do infekcji?

Po zebraniu dokładnego wywiadu dotyczącego nie tylko obecnych objawów, ale także przebiegu ciąży i porodu, dotychczasowego rozwoju i wywiadu rodzinnego, przeprowadza się badanie fizykalne. Opiera się ono na palpacji brzucha, ocenie zewnętrznych narządów płciowych i okolicy lędźwiowej, a także badaniu odruchów w obrębie kończyn dolnych. Lekarz kieruje zwykle malucha na dodatkowe badania laboratoryjne, oceniające funkcję nerek, czy badania obrazowe, np. USG jamy brzusznej. Wszystkie te procedury mają na celu ustalenie ewentualnej organicznej przyczyny moczenia nocnego. W razie potrzeby lekarz rodzinny czy pediatra może skierować dziecko do nefrologa dziecięcego, który przeprowadzi dodatkowe badania, np. urodynamiczne, polegające na ocenie czynności pęcherza moczowego,

Leczenie niefarmakologiczne moczenia nocnego u dzieci

Leczenie moczenia nocnego wtórnego do innych jednostek chorobowych opiera się na zwalczaniu tych chorób, jako podstawowej przyczyny wystąpienia objawu. Jeśli jednak moczenie ma charakter pierwotny, terapia opiera się na treningu behawioralnym. Podstawowym domowym sposobem na moczenie nocne u dzieci jest zadbanie o to, by dziecko w godzinach wieczornych ograniczało spożywanie płynów, zwłaszcza gazowanych. Równie istotne jest, aby maluch oddał mocz bezpośrednio przed pójściem spać. Warto także zaprowadzić specjalny kalendarz, który uzupełnia się wraz z dzieckiem. Zaznacza się tam noce „suche” i „mokre” – za te pierwsze należy dziecko mocno chwalić, jako element treningu motywującego. Pamiętajmy jednocześnie, że w przypadku wpadki nie wolno na dziecko krzyczeć czy go karcić – nasila to problemy psychologiczne, które z kolei mogą być przyczyną moczenia nocnego. Problem ten jest jednostką chorobową, którą wspólnymi siłami należy zwalczać, dlatego też odradza się stosowanie pieluch powyżej 3. roku życia, ponieważ takie postępowanie przynosi efekt demotywujący! Warto także rozważyć psychoterapię.

Wśród innych domowych metod leczenia moczenia nocnego można wymienić tzw. alarm wybudzeniowy. Jak już wspomniano, moczenie może być efektem zbyt małej pojemności pęcherza względem produkcji moczu. Wówczas warto ustawiać budzik na określoną godzinę w nocy, aby dziecko oddało mocz, co zapobiegnie mikcji w łóżku w trakcie snu. Za dnia natomiast należy prowadzić ćwiczenia mające na celu zwiększanie objętości pęcherza. Polegają one na wypijaniu zwiększonych ilości płynów z jednoczesnym wydłużaniem przerw pomiędzy oddawaniem moczu.

Leczenie farmakologiczne moczenia nocnego u dzieci

W większości przypadków przedstawione wyżej metody behawioralne przynoszą oczekiwane rezultaty. Czasem jednak okazują się być niewystarczająco skuteczne i konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne. W tym celu stosuje się desmopresynę, czyli analog wspomnianej wazopresyny, której celem jest zagęszczanie moczu, aby zmniejszyć jego objętość. Innym lekiem na moczenie nocne, po który sięgają pediatrzy czy nefrolodzy dziecięcy, są leki antycholinergiczne, takie jak chlorowodorek oksbutyniny. Zmniejsza on napięcie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego.

W wybranych przypadkach stosuje się także imipraminę, czyli lek z grupy trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych. Jej działanie opiera się na spłyceniu drugiej fazy snu, aby dziecko łatwiej wybudzało się w momencie nadmiernego wypełnienia pęcherza moczowego.

Lek. Katarzyna Wiak