Wady i zalety stosowania hormonalnej terapii zastępczej

Menopauza – szczególny okres w życiu kobiety

Hormonalna terapia zastępcza nierozłącznie kojarzy się z menopauzą. Jest to szczególny okres w życiu kobiety, kończący czas reprodukcyjności. Przekwitanie następuje zwykle między 45. a 55. rokiem życia i jego istotą jest ustanie czynności hormonalnej jajników, co ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Dolegliwości są związane przede wszystkim z drastycznym spadkiem stężenia estrogenów. Są to m.in.:

• uderzenia gorąca – związane również z zaburzeniami przewodnictwa w obrębie układu nerwowego,
• uczucie przewlekłego zmęczenia i osłabienia,
• zaburzenia nastroju – drażliwość, płaczliwość, nerwowość, zaburzenia depresyjne,
• obniżenie koncentracji,
• zaburzenia snu – trudności z zasypianiem i wielokrotne wybudzania w nocy,
• spadek elastyczności skóry,
• zmiany zanikowe pochwy, objawiające się spadkiem elastyczności ścian, suchością pochwy i nawracającymi infekcjami intymnymi,
• obniżenie gęstości kości, prowadzące do powstawania zmian osteoporotycznych,
• wzrost ryzyka zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe.

Czym jest hormonalna terapia zastępcza?

Celem hormonalnej terapii zastępczej, nazywanej w skrócie HTZ jest wyrównanie niedoborów estrogenów, najczęściej poprzez ich jednoczasową suplementację z drugą grupą hormonów płciowych, jakimi są gestageny. Uzupełnianie estrogenów wpływa na zmniejszenie dolegliwości okołomenopauzalnych i zmniejsza ryzyko rozwoju osteoporozy czy chorób sercowo-naczyniowych. Jednak hormony te jednocześnie stymulują do rozrostu błonę śluzową macicy, czyli endometrium, czemu zapobiega komponenta gestagenowa. Hormonalna terapia zastępcza jednoskładnikowa, czyli złożona wyłącznie z estrogenów może być stosowana wyłącznie u kobiet, u których usunięto macicę.

Hormonalna terapia zastępcza jest dostępna w wielu różnych postaciach. Najpopularniejszą są tabletki, ale wiele pacjentek decyduje się także na plastry. Jeśli głównym problemem pacjentki są nawracające infekcje intymne czy suchość pochwy. Można ograniczyć terapię wyłącznie do zastosowania kremów dopochwowych, zawierających estrogeny.

Na czym polega hormonalna terapia zastępcza?

Istnieją dwie metody hormonalnej terapii zastępczej. Może mieć ona formę terapii ciągłej lub sekwencyjnej. Ta pierwsza polega na bezustannym przyjmowaniu estrogenów i progesteronu, i włącza się ją u pacjentek, które przestały miesiączkować co najmniej rok wcześniej. Terapia sekwencyjna ma naśladować cykl miesiączkowy pacjentek, które co prawda są już w wieku okołomenopauzalnym, ale krwawienia wciąż u nich występowały lub u młodszych pacjentek, np. z niedorozwojem gonad, które nie mogły podjąć aktywności hormonalnej. Wówczas przez pierwszych 10-14 dni podaje się same estrogeny, a później łącznie z gestagenami, co skutkuje okresowymi krwawieniami.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania hormonalnej terapii zastępczej

Istnieją dwie podstawowe okoliczności, które skłaniają pacjentki do zastosowania hormonalnej terapii zastępczej. Pierwsza z nich to fizjologiczny okres okołomenopauzalny, kiedy pacjentce silnie doskwierają dolegliwości, związane z gwałtownym obniżeniem stężenia estrogenów. Druga to młodsze pacjentki, u których z jakiegoś powodu doszło do przedwczesnego ustania czynności jajników. Może to być efekt ich niedorozwoju jak w zespole Turnera, usunięcia np. w związku ze zmianami nowotworowymi czy u pacjentek z przedwczesnym wygaśnięciem czynności jajników (POF), u których niejako dochodzi do przekwitania przed ukończeniem 40. roku życia, np. wskutek chorób autoimmunologicznych czy chemio- lub radioterapii.

Hormonalnej terapii zastępczej bezwzględnie nie można włączyć u pacjentki z nieokreślonym krwawieniem z dróg rodnych bez uprzedniej szczegółowej diagnostyki. Podobnie jest w przypadku przechorowania zakrzepicy żył głębokich czy zatorowości płucnej. Kolejnym przeciwwskazaniem jest niewydolność wątroby, ze względu na to, że substancje czynne są metabolizowane właśnie w tym narządzie. Nie zaleca się jej włączania także w przypadku rozpoznania nowotworu złośliwego, zwłaszcza sutka czy endometrium.

Wady i zalety stosowania hormonalnej terapii zastępczej

Podstawową zaletą stosowania hormonalnej terapii zastępczej jest zmniejszenie dolegliwości okołomenopauzalnych, które mogą być bardzo uciążliwe. Dodatkowo zmniejsza się ryzyko wystąpienia osteoporozy czy chorób sercowo-naczyniowych. Co ciekawe, u pacjentek ją stosujących istnieje mniejsze ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory, np. raka endometrium czy raka jelita grubego.

Niestety hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych, dlatego też zaleca się pacjentkom wypijanie co najmniej 1,5 litrów płynów na dobę w trakcie terapii. Zwiększa się również ryzyko zachorowania na zapalnie pęcherzyka żółciowego i nowotwór piersi. Aby je zminimalizować zaleca się, aby terapię stosować maksymalnie przez 5 lat. Kolejną wadą jest to, że u niektórych pacjentek stosujących terapię przezskórną w postaci plastrów dochodzi do rozwoju reakcji alergicznej. Wówczas są one zmuszone na zmianę formy terapii na postać doustną.

Najważniejsze jest jednak to, żeby po włączeniu terapii nie zapominać o regularnych wizytach u ginekologa. Poddawanie się okresowym badaniom piersi i ultrasonografii pozwala kontrolować sytuację i wykryć ewentualne, niepokojące zmiany na bardzo wczesnym etapie, co znacząco polepsza rokowanie.

Lek. Katarzyna Wiak