Co zrobić, kiedy obsesja na punkcie zdrowej żywności rujnuje nam życie?

Czym jest ortoreksja?

Określenie „ortoreksja” (z łaciny orthorexia nervosa) pochodzi od greckich słów, oznaczających „właściwy apetyt”. Jest to zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń odżywiania, polegające na obsesji zdrowego odżywiania. Osoba cierpiąca na to zaburzenie postrzega różne produkty tylko w dwóch kategoriach – zdrowych, które można spożywać, i niezdrowych, których należy unikać. Co ciekawe, dla różnych ortorektyków te same produkty mogą znaleźć się w innych grupach. Jedni uważają, że należy unikać wyłącznie słodyczy, inni produktów mlecznych czy glutenowych, a jeszcze inni wyłącznie smażonych.

Początek objawów ortoreksji może zupełnie nie zwracać uwagi. Osoba podejmuje decyzję, że chce schudnąć kilka kilogramów czy zminimalizować ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, i dlatego postanawia się zdrowo odżywiać. Niestety w pewnym momencie sprawy mogą się wymknąć spod kontroli. Ortorektycy spędzają kilka godzin dziennie, dobierając odpowiednie produkty, wymyślając dania, tak by w ich mniemaniu były całkowicie zdrowe. Pacjenci z tym zaburzeniem zaczynają także odmawiać poczęstunków, a także nie jadają w restauracjach, gdzie nie mają możliwości sprawdzenia dokładnie produktów i sposobów ich przygotowania.

Przyczyny ortoreksji

Ortoreksja najczęściej rozwija się u osób z konkretnymi predyspozycjami osobowościowymi. Są to pacjenci z niską samooceną, którzy stają się perfekcjonistami, aby zapewnić sobie, w ich mniemaniu, jak najlepsze dostosowanie do społeczeństwa. Obsesja na punkcie zdrowej żywności powoduje, że czują się lepsi i uważają, że w ten sposób będą wzbudzać większą sympatię.

Nie bez znaczenia są także czynniki środowiskowe. Życie w gronie osób o skłonnościach ortorektycznych może wyindukować podobne zachowania. Jeśli pracujemy wśród osób, które na co dzień zjadają owoce jako przekąski, a na lunch przynoszą pudełko z sałatką, wstyd nam będzie wyciągnąć batonik czy wyskoczyć do pobliskiego fast-fooda. Podobnie jeśli w domu np. rodzicie szczególnie dbają o codzienną dietę, istnieje duża szansa na to, że dziecko przejmie ich nawyki żywieniowe. Granica pomiędzy zdrowym stylem życia a obsesją jest jednak bardzo cienka, więc łatwo może dojść do rozwoju ortoreksji.

Szczególną grupą pacjentów, u których mogą wystąpić objawy ortoreksji, są pacjenci przewlekle chorzy, np. onkologiczni. Wielu z nich kompletnie ignoruje zalecenia lekarzy odnośnie przestrzegania zasad diety. Inni z kolei mogą sobie je wziąć do serca aż za bardzo, uważając, że w ten sposób zapobiegną postępowi choroby i wydłużą życie.

Ortoreksja – skutki

Bardzo często się zdarza, że lista produktów niezdrowych zdaniem ortorektyka zaczyna się niebezpiecznie wydłużać. Początkowo są to np. jedynie słodycze, później wprowadza dietę bezlaktozową i bezglutenową, rezygnuje ze smażenia, aż wreszcie kupuje produkty jedynie z ekologicznych źródeł. To wszystko może prowadzić do monotonnej diety, a ta z kolei do niedożywienia. Choremu brakuje nie tylko energii, ale także mikro- i makroelementów, co z kolei prowadzi do poważnych zaburzeń metabolicznych i hormonalnych, a nasz stan zdrowia zamiast się poprawiać, ulega pogorszeniu. Chory wpada w błędne koło myślenia, że jest to efekt spożywania wciąż zbyt dużej liczby produktów niezdrowych i jego żywienie staje się jeszcze bardziej restrykcyjne.

Oprócz fizycznych skutków ortoreksji u pacjenta może rozwinąć się cała gama zaburzeń psychicznych. Po pierwsze ortorektyk wycofuje się z życia społecznego. Nie chce wychodzić ze znajomymi nie tylko z powodu nieznajomości źródeł produktów w restauracji, ale także z obawy przed wyśmiewaniem się z jego zwyczajów żywieniowych. Ponadto staje się osobą trudną w nawiązywaniu kontaktów, bo jedyny temat, o którym chce rozmawiać, to kwestie żywieniowe. Pacjenci zaczynają zaniedbywać także swoje codzienne obowiązki, zarówno rodzinne, jak i zawodowe, ponieważ większość ich czasu zajmuje wymyślanie przepisów i wybieranie najzdrowszych produktów. Taka samotność prowadzi czasem do rozwoju zaburzeń depresyjnych.

Jak leczyć ortoreksję?

Podstawą leczenia ortoreksji jest psychoterapia. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych leczenie jest wieloetapowe i długotrwałe. Najtrudniejsze jest to, aby pacjent zdał sobie sprawę z istnienia problemu, czemu bardzo często zaprzecza. W zaawansowanych przypadkach niezbędna jest hospitalizacja pacjenta, który może być niedożywiony.

Drugim, równie istotnym elementem leczenia są konsultacje dietetyczne. Specjalista musi wytłumaczyć choremu, na czym polegają jego błędy żywieniowe i jakie mogą być ich konsekwencje. Dietetyk pomaga także pacjentowi skomponować odpowiedni jadłospis – zdrowy, ale zapewniający prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Wiele produktów, które chory uznaje za szkodliwe, można przecież zastąpić zdrowszymi odpowiednikami, bogatymi w mikro- i makroelementy.

Lek. Katarzyna Wiak