Przyczyny, objawy i leczenie stenokardii

Co oznacza stenokardia?

Najczęstszą przyczyną stenokardii jest zwężenie naczyń wieńcowych na skutek odłożenia się w nich blaszki miażdżycowej, która uniemożliwia dopływ krwi. Przez długi okres obecność blaszki jest zupełnie bezobjawowa. Z czasem jednak blaszka miażdżycowa osiąga coraz większe rozmiary, co skutkuje wystąpieniem bólu stenokardialnego. Najczęściej obserwuje się go podczas wysiłku (tzw. stenokardia wysiłkowa), przy gwałtownej zmianie temperatury otoczenia czy po przeżyciu silnych emocji.

Wśród innych, dużo rzadszych przyczyn zwężenia naczyń wieńcowych można wymienić np. zator tętnicy na skutek sepsy czy zapalenia wsierdzia, zapalenie tętnic wieńcowych, wady anatomiczne tętnic wieńcowych czy ich urazy.

Objawy stenokardii

Podstawowym objawem stenokardii jest tzw. ból stenokardialny. Mówimy o nim, gdy spełnia kilka warunków. Jest to zamostkowy ból w klatce piersiowej o charakterze gniotącym i uciskającym (opisywany często przez pacjentów słowami „jakby mi słoń usiadł”). Stąd też określenie choroby – dławica piersiowa. Co ważne, w odróżnieniu od np. nerwobóli, nie jest kłujący ani ściśle zlokalizowany. Ból stenokardialny może promieniować do żuchwy, lewego ramienia czy nadbrzusza (wówczas często mylony jest z bólem żołądka). Jak już wspomniano, jest zwykle wywoływany przez silne emocje lub wysiłek fizyczny. Ustępuje samoistnie po kilku minutach odpoczynku lub po przyjęciu nitrogliceryny pod język w postaci aerozolu czy tabletki.

Pamiętajmy jednak, że taki typowy ból nie dotyczy wszystkich pacjentów ze zwężeniem tętnic wieńcowych. Wśród niecharakterystycznych cech bólu można wymienić: ostry charakter, ból dobrze zlokalizowany, trwający bardzo krótko czy wyzwalany przez zmianę pozycji ciała. Takie nietypowe objawy obserwuje się częściej u kobiet. U pacjentów z chorobami neurologicznymi, lub np. uszkodzeniami nerwów, jak w przebiegu cukrzycy, ból może nie wystąpić wcale, co nie oznacza, że blaszka miażdżycowa nie osiągnęła już groźnych dla życia i zdrowia rozmiarów.

Jak diagnozuje się stenokardię?

Wstępną diagnozę stenokardii można postawić na podstawie zgłaszanych przez pacjentów objawów. Szczególne znaczenie ma charakter bólu, jego lokalizacja, czynniki wyzwalające i czas trwania dolegliwości. W badaniu EKG spoczynkowym, zwłaszcza w mniej zaawansowanych przypadkach, najczęściej nie udaje się uchwycić jakichkolwiek zmian, mogących wskazywać na niedotlenienie mięśnia sercowego. Dlatego też u pacjentów, oczywiście w miarę możliwości, zaleca się wykonanie tzw. elektrokardiograficznej próby wysiłkowej. Czynność serca jest monitorowana wówczas np. podczas ćwiczeń na bieżni. Wysiłek fizyczny powoduje wzrost zapotrzebowania serca na tlen, a niedrożne naczynia nie są w stanie mu tego zapewnić, więc na EKG można zaobserwować cechy niedotlenienia. Alternatywą dla pacjentów, którzy np. nie mają dostępu do próby wysiłkowej, jest całodobowy zapis EKG, czyli tzw. badanie holter EKG. Wówczas cechy niedotlenienia można zaobserwować w zapisie podczas zwykłego, codziennego funkcjonowania pacjenta, także w warunkach domowych.

Złotym standardem w diagnostyce choroby wieńcowej serca jest koronarografia. Jest to badanie umożliwiające dokładną ocenę anatomii tętnic wieńcowych po podaniu kontrastu przez cewnik wprowadzony przez tętnicę udową lub ramienną. Dodatkowo u pacjentów z najbardziej zaawansowanymi zmianami podczas koronarografii możliwe jest podjęcie interwencji mającej na celu przywrócenie drożności naczynia.

Jak leczyć stenokardię?

Celem leczenia stenokardii jest ograniczenie częstości i nasilenia uciążliwych dolegliwości bólowych, a także zapobieganie poważnemu powikłaniu, jakim jest zawał serca. Narastająca blaszka miażdżycowa, nawet o niewielkich rozmiarach, może w pewnym momencie pod wpływem ciśnienia przepływającej krwi, a zwłaszcza przy nadciśnieniu tętniczym, urwać się i zamknąć zupełnie przepływ krwi przez naczynie. Skutkuje to gwałtownym niedotlenieniem i wskutek tego martwicą komórek mięśnia sercowego, czyli zawałem serca.

Niezwykle ważna w leczeniu stenokardii jest zmiana stylu życia. Zaleca się umiarkowaną aktywność fizyczną, zdrową dietę z ograniczeniem spożycia tłuszczów i węglowodanów, a także zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu. Kolejnym krokiem jest odpowiednie leczenie chorób przyczyniających się do narastania blaszki miażdżycowej, takich jak zaburzenia gospodarki lipidowej, czyli hipercholesterolemia, czy hipertrójglicerydemia, nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca i stany przedcukrzycowe. Pacjenci z chorobą wieńcową przyjmują również na stałe lek hamujący agregację płytek krwi, czyli kwas acetylosalicylowy i statynę, obniżającą stężenie cholesterolu i trójglicerydów.

Do przerywania napadów bólu stenokardialnego służy natomiast nitrogliceryna podawana podjęzykowo. Co ważne, ból powinien ustąpić już po jednej lub dwóch dawkach leku podanych w odstępie kilku minut. Jeśli nie przechodzi, zaleca się natychmiastowy kontakt z lekarzem, ponieważ może to być objaw zawału serca.

U pacjentów ze skrajnymi zwężaniami tętnic wieńcowych niezbędne jest leczenie inwazyjne. Może być ono przeprowadzone przezskórnie, czyli poprzez dojście takie samo jak przy koronarografii. W ten sposób możliwe jest założenie stentu rozszerzającego naczynie w miejscu zwężenia, jego rozszerzenie za pomocą specjalnego balonika, jak i mechaniczne usunięcie blaszki miażdżycowej. W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczne jest przeprowadzenie metodą otwartą zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego, czyli wszczepienia „bypassów”. Polega on na założeniu sztucznych połączeń, omijających zwężone naczynia wieńcowe, doprowadzających krew do serca.

Lek. Krzysztof Pawlak